SUNNƏ. İCMA, MÜQAYİSƏ VƏ İCTİHAD.

Sünnə, qətiyyətlə bərabərdir hədis mənasında istifadə edilməz; sünnənin lüğət mənası: ənənə, adət, gedilən yol, qanun, nizam, ölçü (vs) mənalarını verər. Sünnetullah' Allahın təqdiri mənasındadır.

Sünnə sözü əslən, izafəsiz olaraq istifadə edilməz "sünnetullah"'denildiği kimi, sünnetüş-Şeytan da deyilər. Burada başa düşülməsi lazım olan şey, sünnə sözü müteradif sinonim bir söz olmasıdır. Müsbət və ya mənfi istiqamətində də istifadə edilə bilər.

Bu söz ümumi mənada peyğəmbər sallallahu əleyhi və səlləm’ə nisbət edilən şeylər olaraq başa düşülməsindən ötəri, izafəsiz, sünnə deməyi kafi tapırıq .

Sünnə üç qisimə ayırırıq:

• Peyğəmbər sallallahu əleyhi və səlləm’in sözləri.

• Peyğəmbər sallallahu əleyhi və səlləm’in hərəkətləri.

• Peyğəmbər sallallahu əleyhi və səlləm’in takriri və tasvibine .

Takrir və tasvib, sinonimdir. Şəriətə zidd bir hökm daşımadığından ötəri peyğəmbər sallallahu əleyhi və səlləm’in, hadisələr qarşısında sükut etməsinə deyilər. Əgər şəriətə zidd bir vəziyyət söz mövzusu olsaydı, peyğəmbər sallallahu əleyhi və səlləm’in mütləq sözlü və ya hərəkətli müdaxiləsi olardı. Takrir və tasvib hüccet, dəlil, deyil. Səhabələrdən, "quran endiyi halda biz azıl edir idik" deyə rəvayət edilməsi, bu rəvayət, quran endiyi halda buna peyğəmbər mane olmurdu şəklində aydın ola bilməz. Bu bizim üçün dində hüccet deyil.

Sünnə '. quranın yanında hüccet, dəlil, qəbul' etdiyimiz Edillei- Şeriyyedendir. Yəni, teşrii qaynağımızdır. Sünnə bir hökmün adı deyil. Yəni, fərz, vacib, mendup, dediyimiz hökmlər kimi bir hökmün adı deyil.

Bizim üçün sünnə, Edille-i Şer'iyyedendir; ondan çıxan hökmlər, bəzən fərz, bəzən tatavvu' olar. Biz, günorta Namazı nın fərziyyə sini quranla isbatlarıq, günorta Namazı nın dörd rükət qılınacağını, sünnə ilə isbat edərik.

Sünnə sözü, qətiyyətlə bir hökmün adı kimi istifadə edilə bilməz.

Edille-i Şeriyye, şəri dəlillər deməkdir. Namaz, oruc, zəkat, mənzuməsində zikr edilən nə varsa, bunların teşrii qaynağı deyirik. Bunların xaricində qətiyyətlə dəlil qəbul edilə bilməz Bu iki qaynağı, menhec olaraq, iki Ad altında zikr etməmizə baxmayaraq, əslən tək bir qaynaqdır, Quran lafzen vəhydir; sünnə İsə, lafzen vəhy' deyil.

Quranın ümumi nəzminə baxıldığında, sünnənin dəlil olduğunu göstərən, Allah' və Rəsulu sallallahu əleyhi və səlləm’in ifadəsi vardır. Rəsul sallallahu əleyhi və səlləm’in, Allahın yanında iteat edilən, iman edilməsi lazımlı olandır deyə zikr edilməsi, heç bir zaman, (haşa) Allaha teşriide, hökm qoymada, iman da, qətiyyətlə ortaq olaraq aydın olmamalıdır.

Edille-i Şer'iyye də, kitabın ixtilaf ehtiva etmədiyi nass ilə sabitdir. Sünnənin də ixtilafın son nöqtəsini qoyan bir qaynaq olduğuda sabitdir. Allahu təala, "hər hansı bir şeydə, İxtilaf etdiyiniz zaman, (ixtilaf etdiyiniz şeyi) əgər axirət gününə inanırsınızsa Allaha və Rəsulu sallallahu əleyhi və səlləm’ə həvalə edin" deməsindən, bunda yəni, sünnədə yanılma olmadığını qəsd edilər. Bunda subhanehu və təala"nın, yanılma ehtimalı olan bir şeyə həvalə etməsini düşünə bilmərik.

Ancaq, günümüz və keçmişimiz dilimlərinə baxdığımız zaman, kitab və sünnələ əməl edirik deyildiyi halda, daha hələ hər hansı bir məsələdə, müsəlmanlar arasında ixtilaf varsa, bunun mənası, bizim qaynağı anlamada və ya qaynağa enmədə, qaynağa enmə problemimiz var deməkdir.

İxtilaf anında, ixtilaf etdiyiniz məsələni, Allahın kitabına, Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm’in sünnəsinə qötürün əmrinin mənası: Allaha, axirət gününə iman etmənin gərəyi və şərtı olduğunu anlayırıq. Bu ən gözəl hal çarəsi və nəticədir, deməkdir.

Quran belə bir vurğunu etdiyi halda,, özümüzü bu əsla şərtləndirmirsək, qaynağa enmədə və anlamada müskilat var demək olar. Özümüzü bu əsla şərtləndirməliyik ki, ittiham edəcəyimiz tərəfi dərhal təsbit ədəbiləlim. Özünüzü bu əsla şərtləndirmədiyimiz təqdirdə, imamı ittiham etməkdənsə, peyğəmbər sallallahu əleyhi və səlləm’i ittiham etmək daha sevimli olar,

icma: Müəyyən bir seqmentin, toluluğun, bir məsələ üzərində, ittifaq etməsidir .

İcma, bir hərəkət olaraq vardır; amma, edille-i Şer'iyyede qaynaq deyil. Və heç bir zaman ümmətin İcması, ümmətin icması olmamışdır Hanefılerin, şafiilərin, və bir çox məzhəbin icması ola bilər; amma bu ümmət”in icması mənasında deyil.

Bir məclisdə üç talaq məsələsi, dörd məzhəb tərəfindən etibarlı olan bir hökmdür.

Yəni, bir kişinin, eyni anda xanımına üç dəfə "səni boşadım" deməsi ilə boşanmanın etibarlı olduğu barəsində ittifaq edilmişdir. Bir məsələdə dörd məzhəbin ittifaq etmiş olmasına əhli sünnənin icması deyilər, Halbuki, bu mövzuda deyil dörd məzhəb on məzhəb belə eyni şeydə İttifaq etsə, biz bunu doğru qəbul edə bilmərik. Çünki, bu mövzuda peyğəmbər sallallahu əleyhi və səlləm, "hirslilik anındakı boşama etibarlı deyil. "buyuruyor .

Yəni,: boşamada, fərdlər ağıllı, dinc, sakit/sakin və doğru düşünərək buna qərar vermələri lazımdır .

Əvvəlcə bu ittifaq sünnəyə qarşı bir hərəkət olduğu kimi, talağın sair məsələlərinə də qarşıdır; tətbiq şəkli fərqlidir, əksəriyyətlə bu, insanın ağızından hirslilik anında çıxan bir sözdür. Onlar bu məsələni oyuncaq kimi sadələşdirmişlər.

İcmanı təsbit etmək, tapa bilmək, mümkün deyil. Çünki İcma, ümmətin deyil. Hənəfilerdeki icmaya, şafiilər tərs düşər. malikilərdəki icmaya hənəfilər tərs düşər; yəni,

Icma-i ümmət' i tapmaq, mümkün deyil.

"ümmətim dəlalət üzəri icma etməz" tirmizi, hədisi ilə

umumiyetle icmanın edille-i Şer'iyyeden olduğuna dəlil göstərməkdədirlər. Halbuki bu hədisi məfhumu muhali ilə alındığı zaman görürük ki, bu hədisdən qəsdin, ümmət, topdan haqqı unutmaz; bir taife mütləq haqqı xatırladar. Necə ki, bir başqa hədisdə: "Ümmətim den bir taife, qiyamətə qədər zail olmaz." "buyurmaqladır.

MÜQAYİSƏ

Müqayisə: iki fərqli hökmü müqayisə edərək yeni bir hökm ortaya qoymaqdır... Yəni., hökmü olan bir məsələnin hukmünü. olmayana_ geydirməkdir.

Müqayisə, bunların içindən ən təhlükəlilərindəndir Bununla haramı halal, halalı isə haram qılına bilər. "Sabah faiz yeyənlər şeytan çarpmış kimi qalxacaqlar, (onların bu halına səbəb) "faiz eyni ticarət kimidir " demələridir.'

Ticarət ilə faiz müqayisə edildiyi zaman, eynidir. Ancaq, Allah' faizi haram, ticarəti də halal etmişdir.

Və ilk müqayisə edəndə iblisdir.

Allahu təala, "əllərimlə yaratdığım Adəmə səcdə etmənə mane olan nədir?" buyurunca, İblis; "məni atəşdən onu torpaqdan yaratdın" (mən daha üstünüm;deyərək özünü müqayisə etmişdir.

Atəş və torpaq fərqli yaradılışlara sahib olmalarından ötəri, iblisin özünü fərqli və üstün görməsi, mantiken doğru ola bilər Ancaq, əhəmiyyətli olan, Allahın ona və onun kimi bütün mələklərə, Adəmə səcdə etməsini əmr etmiş olmasıdır İblis səcdədən imtina edərkən, sənə üsyan edirəm və ya inkar edirəm növündə bir söz istifadə etməmiş olması diqqət çəkicidir. Allahu təalanın, "əllərimlə yaratdığım Adəmə səcdə etmənə mane olan nədir? buyurunca .

İblisin dediyi tək şey, mən daha üstünüm; məni atəşdən onu torpaqdan yaratdın deməsidir,

Məzhəblərə belə bir baxdığımız, zaman, müqayisəyə söykənən məsələlər də, qarşı tərəfin əksinəni iddia etdiyini görərik; və mütləq birində halal olan digərində haram olmuşdur. Müqayisə ilə hərəkət edildiyi müddətcə, bu müskilat, çox baş verər.

Müqayisənin heç bir zaman, edille-i Şer'iyyeden olması mümkün deyil. Çünki yanılma ehtimalı vardır, yanılma ehtimalı olan bir şey isə, Edille-i Şer'iyyeden ola bilməz. Təzad və laqeydliyin olmadığı iki qaynaq vardır; Allahın kitabı və Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm’in sünnəsidir. Bu ikisinin xaricində yanılma ehtimalı, laqeydlik ehtimalı, təzad Ehtimalı nə varsa, qətiyyətlə edille-i Şeri'iyyeden qəbul edilə bilməz.

İctihad: feri olan bir hökmü, əslindən çıxarmaq barəsində bütün qayreti sərf etmək deməkdir.

İçtihat, bir ibadəti təsbitdə, haramı və halalı təsbitdə, ölçü qaynaq ola bilməz. Umumen məzhəblərə baxıldığında, etiqadı və əməli məsələlər də, nassın olduğu yerdə ictihada yer yoxdur deyilər. Və hələ, açıq hökmlər yanında və məsələlər də, ictihad edilirsə, nassa tərs düşmə var deməkdir. Tövbə (31. "onlar rahiblərini və xaxamlarını Rəbblər əldə etdilər"" ayəsi) endiyi vaxt,

Adiyy İbni Xəttim ' Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm’ə "biz onlara səcdə və rüku etməzdik" deyir, bunun üzərinə, Rəsulullah' belə buyurar: "onlar bir şeyə haram və ya halal deyərkən, siz onu eynilə qəbul etmirdinizmi?" oda bəli dəyendə, Rəsulullah' "işdə bu onlara , olan ibadətdir; yəni, Rəbblər əldə etmənizdir. "buyurur.

Mütləq ictihadla haram və ya halal edilən ,bir şeyin, şəriətdə zidd idi haramdır və ya halaldır. Bu hər məzhəbdə görülər.

Məsələn; bir məzhəbdə dəstəmazı pozdu olaraq qəbul edilən bir məsələ, o birisinə görə pozmadı olaraq qəbul edilə bilər.

"hakim, ictihad etdiyində, əgər İsabət etsə onu iki əcr vardır; yanılsa bir əcr. "

Bu hədisi şərif, sanki ictihada dəlil kimi təqdim edilər; halbuki burada hökmü verən hakimdir yəni, hakimə, bir mükəlləf səviyyəsən də əmr edilən şey, davamlı olaraq endirilən ilə hökm etməyidir.

"Aralarını, Allahın Endirdiyi ilə hökm et!" (Maidə /48)

" Aralarını, Allahın sənə göstərdiyi şəkildə hökm et!" (Nisa/ 105)

"Rəbbin den sənə endiriləni təbliğ et!" (Maidə/ 67)

Normal bir mükəlləfin məsuliyyəti bu olduğu kimi, Hakimin məsuliyyətidə budur; yəni, endirilənlə hökm etməkdir. İctihad var olan bir hökmü nə, ləğv edər nədə bir şeylər əlavələr.

İctihad, Allah' və Rəsulunun sallallahu əleyhi və səlləm’in qoyduğu hökmün tətbiqindədir.

misal; Hakimə bir oğru gətirildiyində, hakim nə etməsi lazım olduğunu bilər. Oğrunun hökmü mütləqdir; bu ayəni götürər və daha sonra, bu hökmü qeyd olunan hədisləri toplar. Oğrunun oğurladığı şey nə isə, dörddəbir dinarı keçdiyi təqdirdə, hədd tətbiq olunar. Burada hakimə qalan ictihad, o oğrunun həqiqətdə oğru olub olmadığını təsbitdə olar.

Müdde'iyye və iddia edənlər deyil şahid istənər. Və tərəflərin ədalət (etibarlılıq) sifətləri, təsbit edilər. Hədd, şahidlərin şahidliyi qənaət bəxş etsə, tətbiq olunar; qənaət bəxş etməz isə, hədd tətbiq olunmaz. Yəni buradakı ictihad, Allah' və Rəsulu sallallahu əleyhi və səlləm’in qoyduğu hökmün tətbiqindədir. ,

İcmanın, müqayisənin, ictihadın bu şəkildə ələ alınması, irəlidə hədis üsulunda, işimizə yarıyacak bir çox məsələnin başa düşülməsində, vəsait təşkil etməsindəndir. Buxarinin kilabul ehkamda, müqayisə mövzusunda məsələnin başa düşülməsi üçün verilən misallar, qətiyyətlə müqayisə olmadığını söyləyər.

Misal: Bir qadın Allah' Rəsulu sallallahu əleyhi və səlləm’ə gəlir və "həcc fərz qılındığın da, mənim atam yaşlı biri idi, (həcci əda edə bilmədən) vəfat etdi mən onun yerinə həcc edə bilərəmmi deyər. Bunun üzərinə Allah' Rəsulu " atanın birinə borcu olsaydı onu (ödüyermiydin)əda edərdimiydin? Qadın, evet._ "o zaman, Allah"a olan borcunu əda etsənsə daha evlədir." buyurar.

Bu bir nəhayət olaraq keçir, Allah' Rəsulu sallallahu əleyhi və səlləm məsələnin başa düşülməsi üçün bir misal verir, misal müqayisə etmə deyil. Fərzu məhal, müqayisə etmə belə qəbul etsək, bu nəhayət müqayisəyə dəlildir desək, o təqdirdə, müqayisəyə dəlil təşkil edən nas, sair məsələlər də də qaynaqlıq təşkil etməsi lazımdır. Bu vəziyyətdə, Namaz qılmadan ölən atanın yerinə namaz da edə bilərsən, zəkat vermədən Ölən atanın yerinə zəkat verə bilərsən mənasını verər. Təbii bu müqayisəyə naslık təşkil edirsə, amma özlüyündə özü bir hökmsə, başqasına qətiyyətlə naslık edə bilməz. Yəni məsələnin başa düşülməsi üçün verilən misallar, müqayisə deyil dir və qətiyyətlə dəlildə ola bilməz.

Kaldıki bu hökmü Allah' Rəsulu sallallahu əleyhi və səlləm verir, onların dediyi ifadəylə buna müqayisə belə desək bunu, Allah' Rəsulu sallallahu əleyhi və səlləm edir. Ancaq o zaman bu, hökm təşkil edər; yəni, bir başqasına səlahiyyət haqqı verməz.

insanların etdiyi müqayisə, Atı eşşəyə, Faizi ticarətə, bənzədib haram edər At əti Hanafiler də haramdır. Şafiilər və Hənbəlilər də halaldır. Midye (vs) Hənəfilərə görə haram. Şafiilər və Hənbəlilər də halaldır. Midye Hənəfilərə görə haram digər məzhəblər də isə halaldır.

Müqayisə hökmü olan bir məsələnin hökmünü, olmayana geydirmədiyər "Ona'benzeterek geydirmədiyər. Şəriət bunlardan meydana gələr: a) Fərz ki, bu vacib və lazımlıdır, b) Qadağan ki bu haram və üzrlülüdür. cerh[ım c) Halal d) Nafilə ki xoş göstərilmişdir, e) mütləq(ünsürları mübah. Uca Rəbbimiz buyurur ki: "Yerdə olanların hamısını sizin üçün yaradan Odur." (1), "Allah sizə haram olanları genişcə izah etmişdir." (2), "Onun buyruğuna zidd hərəkət edənlər, başlarına bir bəlanın gəlməsindən və ya can yandırıcı bir əzaba uğramaqdan çəkinsənsələr," (3) Rəsuldan nəql edilər ki: "Sizə buraxdığım şeylərdən sonra məni sıxışdırmayın. Çünki sizdən əvvəlkilər, çox sual soruşmaları və Peyğəmbərləri barəsində ixtilafa düşmələri üzündən həlak oldular. Sizə bir şeyi əmr etdiyimdə gücünüz çatdığı ölçüdə onu əda edin, qadağan etdiyim şeyi isə tərk edin." (4) Yuxarıdakı nasslarla subut buluyorki, Allahın və Rəsulun bizə əmr etdikləri -mendup/hass/mensuh oluşlarına dair

(D (Bəqərə/29)

(2) (Ən'am/119)

(3) (Nur/63)

(4) (Müslim, Həcc/413; Nasb ər-Rayeh S. 33)

Səhabənin müqayisə və icma əleyhində İttifaq halında olduqları hər hansı bir nass və ya icma tapılmadıqca- fərzi-yet ifadə edər. Eyni şəkildə nəhy etdikləri də -mendup/hass/mensuh oluşlarına dair bir nass və ya icma tapılmadıqca- haramdır. Haqqında nass və ya icmanın var olduğu nəhylər isə ya məkruh ya xas ya da mensuhtur . Haqqında əmr və ya nəhyin var olmadığı hərəkətlər isə mübahdır: "Yer üzərindəki hər şeyi sizin üçün yaradan Odur" nassı bunu tələb etməkdədir. Rəsul sallallahu əleyhi və səlləm’in bizlərə yalnız qadağan edilənləri tərk etməmizi, əmr edilənləri isə gücümüz çatdığınca etməmizi əmr etmişdir.

Əvvəlki hissələrdə də gördüyümüz kimi, Rəsul bəzi şeylərə səs çıxarmamışdır (takrir). Bunlar bağışlanılmış şeylərdir. Uca Allah buyurur ki: "Ey inananlar! Sizə açıqlanınca xoşunuza getməyəcək şeyləri soruşmayın. Quran endirilərkən onları soruşsanız sizə açıqlanar (amma kədərlənərsiniz). Allah soruşduğunuz şeyləri bağışlamışdır." Yer üzündə heç bir şey bu hökmün xaricində qiymətləndirilə bilməz. Beləcə müqayisəyə olan ehtiyacın da batilliyi» ikinci dəfə ortaya çıxmış oldu. Və dində onunla hökm etmənin qətiliklə halal olmadığı bir dəfə daha qətilik qazandı. - Müvəffəqiyyət tək Allahdandır.-

Bilin ki, səhabədən müqayisəni xoş görən bir adam da dahi çıxmamışdır. Tək dəlil, sözdə Ömər radıyallahu ənh tərəfindən göndərilmiş uydurma bir məktubdur . Bu nəql isə çox sağlamlıqsız, uydurma bir nəql olub, nəqli alınmayan (metruk) iki adam tarafından sonrakılara xəbər verilmişdir. Bura var ki, Ömərdən, radıyallahu ənh bu kanaldan daha şübhəli bir kanalla, müqayisəni qadağan etdiyinə dair bir nəql də sozkonusudur. Amma aslolan, bütün səhabənin müqayisə və rəyin batilliyinə dair imzaladıqları icmadır. Onlar və digər bütün müsəlmanlar, Quran və Sünnəyə itaətin lazımlılığına və Allah"dan başqasının dində qanun qoymasının haramiığına mütləq şəkildə inanmışlar. Bu da gördüyünüz kimi müqayisə və Rəyə qarşı maneə bir icmadır. Çünki bu ikisi, Quran və Sünnədə adından sözedilmeyen şeylərdəndir. -Müvəffəqiyyət Allahdandır.

"İnsanlara özlərinə endiriləni açıqlaman üçün endirdik onu." (2) Uca Rəbbimiz şahidlik edir ki; dində əskiklik qalmamış, hər şey açıqlanmış və o bütünlüyünü qazanmışdır. Ayrıca Rəsul sallallahu əleyhi və səlləm’də xalqa Kitabı açıqlamışdır. Bir mömin bunu necə yalanlaya bilər? Beləcə dində -Quran və Sünnə"dən- haqqında bir nass və ya hökmün tapılmaması ehtimalı iddiası da batil hala gəlmişdir.

2- -Allah qorusun, çünki O belə bir şeyi qadağan etmişdir- əgər onların iddia etdikləri kimi bir vəziyyəti görsək belə, bu mövzuda Rəy ifadə edən kimsə, dində qanun qoymuş deməkdir. Allahın icazə vermədiyi bir mövzuda qanun qoymaq (teşri') haram olub, Quranda qəti surətdə qadağan edilmişdir. Rəy də etibarsız hala gəldi. -Aləmlərin Rəbbinə həmd olsun .-

Əgər dəseler ki; səhabə də ictihad etmişdir. Cavab olaraq deyərik ki; səhabədən tək bir adam da dahi görə bilməzsiniz ki, ictihad etdikdən sonra ondan imtina etməmiş olsun.. Bu mövzunu, əl-ihkam fi Üsul əl-əhkam adlı əsərdə və en-Nüketi qayet əl-Beyan-adlı kitabçada detallı şəkildə ələ alınmışdır. -Müvəffəqiyyət Allahdandır.-

Fasl: Müqayisə

Dində müqayisə ile hökm vermək halal deyil dir. Müqayisə batildir və batilliyi Allah qatında qətidir.

Dəlili; daha əvvəl, Rəyin batilliyini isbatlarkən qarşıya qoyduğumuz dəlillərin eynisidir.

Deselər ki: ;Kur'an'da müqayisənin etibarlılığına dair dəlil vardır: "..Evlərini öz əlləriylə və möminlərin əlləriylə yıxırdılar."

"Ey ağıl sahibləri! Dərs alın" (1) Ayrıca ovlanma cəzası və diriliş də buna dəlildir.

Deyərik ki; Ərəb Dilində "i'tebiru" sözcüyünün mənası "müqayisə edin" deyil. Dilbilimcilerden heç biri ona bu mənanı verməmişdir. Onun mənası ancaq "çaşın, dersalınız"dır. Necə ki Allah  buyurmuşdur ki: "Şübhəsiz onların hekayələrində ağıl sahibləri üçün ibrət vardır." (2) Yəni dərs və öyüd vardır. (3) Allah buyurdu ki: "Heyvanlarda da sizin üçün ibrətlər vardır. Bağırsaqlarındakılar ilə qan arasından içənlərə xalis və içimi asan süd içirərik. Xurma ağaclarının meyvələrindən və üzümlərdən şərbət, şıra və gözəl ruzi əldə edərsiniz . Düşünən bir qövm üçün bunda ibrət vardır." Yəni dərs, öyüd və heyrət vardır.
Əksinə bu ayələrdə müqayisənin ləğvinə dəlil olacaq ifadələr vardır. Çünki Uca Rəbbimiz südün, -haram qan və bağırsaqdan çıxdığı halda- halal olduğunu, bir meyvədən -içki haram olduğu halda-gözəl ruzi, şıra və şərbət əldə edildiyini xəbər verir. Beləliklə -müqayisədə təməl olan- bənzər iki şey üçün eyni hökmün etibarlılığı batıl] hala düşmüş olur.
Əgər "itebiru"nun mənası müqayisə edin olsaydı, onların yıxdıqları kimi evlərimizi yıxmamız lazım idi . Əmrsə bunu ifadə etməməkdədir. Yenə, "i'tebiru" dərs alın sözündə də müqayisənin batıllığına dəlil vardır. Bunlar bir tərəfə "i'tebiru" sözünün, müqayisə edin mənasını verdiyini qəbul etsək belə, bu söz başqa mənaya gələ bilməz. Çünki bunda "müqayisə" deyə tutdurduqları ifadənin öhdəçiliyi söz mövzusu olar. Bu vəziyyətdə isə, söz "mücməl" bir məna daşıyıb məqsədinin nə olduğunu qəti ifadə edə bilməz. Məsələn; Allah"ın "Namazı qılınıq, zəkatı verin" və "..ONun haqqını hasad günü verin" (2) əmrləri kimi mücməl bir məna daşıyar. Bu əmrlərdən, gördüyünüz kimi, namazın, zəkatın nə olduğunu və belirlenmeyen şeyin, hasad günündə doğan Allah haqqının nə olduğunu anlamırıq. Və ya zəkat necə verilər? Özlüyündə nastan bunu çıxara bilmirik. Ta ki Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm’in bütün bunları detalıyla açıqlamasına qədər bu məlumatsızlığımız sürüyür. Əgər "i'tebiru" "müqayisə edin" mənasını verir və biz bunun belə olduğuna inanırıqsa; yaxşı bu müqayisə necə reallaşar? Nə neyə müqayisə edilər? Bilirikmi? Xeyr. Bu səbəbdən, zəruri olaraq açıqlamağa ehtiyac duyuruq . Elə ya, bilmədiyimiz bir şeyi necə ifa edək? Şübhəsiz, bilirik ki Allah hər şeyi açıqlamışdır. Yaxşı necə müqayisə edəcəyik? Bilərik ki Allah, bilmədiyimiz şeylərlə bizi öhdəçilikli tutmamışdır, necədir? nədir?" O bizləri, heç birinin dəlil ola bilməyəcəyi bir çox fərqli fikirlə əməl etməklə də öhdəçilikli tutmadı. Beləliklə ayəni bu şəkildə anlamanın səhv olduğunu görmüş olduq. Allah"ın, "i'tebirü" sözü ilə müqayisəni nəzərdə tutmadığı da açıqlıq qazandı. - Müvəffəqiyyət tək Allah'dandır.- 

"Ovun cəzası"na gəlincə, əslində bunun müqayisə ile bir əlaqəsi yoxdur. Çünki Allah (cc) haram olduğu halda -qəsdli olaraq -ov heyvanı öldürən kimsəyə o heyvanın tayı başqa bir heyvanı kəffarə olaraq qurban etməsini əmr etmişdir. Ova qarşılıq ovlanmasını əmr etməmişdir. Beləcə bu ayədə də müqayisənin ləğvinə dair ipucu tapırıq .

(1)( Bəqərə/43)
(2) (Yusuf/111)
(3) (Nahl/66-67)

"işdə insanların dirildilməsi də belədir" (I) nassı da yenə müqayisənin etibarsızlığı üçün dəlil xüsusiyyəti daşımaqdadır. Çünki insanların öldükdən sonra bir dəfəyə məxsus olaraq dirildilmələri cənnət və ya cəhənnəmdə başlayacaq sonsuz həyatın ilk pilləsini meydana gətirməkdədir. Bitkilərin yer üzündə dirildilmələri isə hər il təkrarlanan bir hadisədir. Təbii bu dəlilləri də boşa çıxdı. Eyni şəkildə onların bu növdən qarşıya qoyduqları bütün dəlillər də çürüdülmüşdür. Bütün bu dəlillər əncirin əncirlə satışının haramlığını caiz göstərmə qayretinə dayaq edilə bilməz.
Onların Quran və Sünnnet haqqında qapıldıqları bütün qorxulara qarşı qəti dəlil bu sözümüzdür: "Dində haqq olan ancaq Quran və səhih Sünnə"nin gətirdikləridir." Sonra onlar qalxdılar, müqayisəni caiz görüb, bunun üçün dəlillər qarşıya qoydular. Onların bütün dəlillərinin səhv başa düşüldüyünü göstərib müqayisəni etibarsızlaşdırdıq. Gətirdikləri bütün ayə və hədislər doğru, amma onlara qatmağa çalışdıqları şeylər səhvdir. Bu sıxlıq dəlilləriylə ancaq bizə qarşı müqayisə sözünü çox edə bilmə fürsəti tapa bildilər. Çəkişdiyimiz nöqtə budur: Onlar öz sözlərini dəlil olaraq götürməyi caiz görürlər, bizsə nasslardan başqa heç bir şeyin dəlil ola bilməyəcəyini söyləyirik. Əgər onlar, "Nassı bənzəri başqa bir şeylə müqayisə edin" deyə bir nassı dəlil gətirsədilər -ki bunu əsla tapa bilməzlər- müqayisəni qəbul edərdik.
Bəhs etdiyimiz üzrə nə Quran nə də Sünnə"dən heç bir tutarlı dəlilləri yoxdur. Bəli Quran və səhih Sünnə haqqdır. Amma onların bu ikisinə katıştırmak istədikləri şeylər batildir. Müqayisə haqqında biz onlardan əsla tapa bilməyəcəkləri bir dəlil istədik.. . -Müvəffəqiyyət Allahdandır.-

Müqayisənin yersizliyi

Müqayisənin etibarsızlığını isbat edən dəlillər bunlardır: "Siz heç bir şey bilməzkən, analarınızın qarınından sizi çıxaran Odur. Siz heç bir şey bilməzsiniz." (1), "Bilmədiyinizi sizə öyrədən Odur." (2), "De ki: "Rəbbim yalnız açıq və gizli pislikləri, günahı, haqsız yerə təcavüzü, haqqında heç bir dəlil endirmədiyi şeyi Allaha ortaq qaçmanızı, Allaha qarşı bilmədiyiniz şeyləri söyləmənizi haram etmişdir." (3)
Allah (c. c) bilmədiyimiz -və bizə bildirmədiyi-şeyləri söyləməmizi haram etdi. Müqayisə deyilən şeyi Allah"ın əmr etmədiyini və öyrətmədiyini bilirik . Elə isə o batildir və dində onunla hökm verilə bilməz .
Eyni şəkildə deyilə bilər ki: Müqayisəyə harada ehtiyac duyular? Allah"dan və Rəsulundan hər hansı bir nassın və ya hökmün gəlmədiyi yerdəmi, yoxsa gəldiyi yerdəmi? Elə ya, üçüncü bir ehtimal da yoxdur.
Quran və ya Sünnə nassının olmadığı yerdə diyerse: Deyərik ki: Uca Rəbbimiz bunu zemmetmiş və bu sözün sahibini yalanlamışdır. Zemmi Allahın bu buyruğunda görürük: 'Yoxsa Allahın, dinində icazə vermədiyi bir şeyi onlara qanuni edəcək bir ortaqlarımı var?" (4) Yalanlamağı isə bu buyruqlar da görürük: "Kitabda heç bir şeyi əskik buraxmadıq." (5), "O hər şey üçün bir açıqlamadır." (6), "Bu gün dininizi tamamladım."
Yenə, müqayisə əhli, müqayisəni belə təriflərlər: "O, hər hansı bir şeyə, bənzəri başqa bir hökmlə-hökmü tələb edən səbəbdəki bənzərliklərindən və ya bəzi ortaq xüsusiyyətlərə sahib olmalarından ötəri-hökm edilməsidir." Onlara deyilir ki: Bizə bu iddia etdiyiniz xəstəlikdən xəbər verin. Siz ki onu halal/haram/fərz etmə xəstəliyi etdiniz. Sizə onun hökm xəstəliyi olduğunu kim xəbər verdi? Və kim onu hökm səbəbi etdi?
derse ki, onu hökm xəstəliyi edən şübhəsiz Allah"dır. Əgər Qurandan və ya Sünnə"dən bunu dəstəkləyəcək bir nass gətirməzlərsə Allah"ı yalanlayırlar deməkdir.
derse ki onu biz icad etdik. Şübhəsiz bu, dində Allah"ın icazə vermədiyi bir şeyi qanuni etmək deməkdir. Bu isə, keçən hissələrdə də gördüyümüz üzrə Quranı nassla haram qılınmışdır.
Derse ki biz bunu "güclü zənndən" (zənn-i qalib-dən) ötəri xəstəlik olaraq qəbul etdik. Bu, onların sözüdür. Cavab olaraq deyərik ki, sizlər bu davranışınızla Allahın qadağan etdiyi bir günahı işlədiniz: "Onlar ancaq zənnə uyğunlaşarlar.

(1) (Nəhl/78)
(2) (Bəqərə/151)
(3) (Ə'raf/33)
(4) (Şura/21)
(5) (Ən'am/38)
(6) (Nəhl/89)

Doğrusu zənn heç bir zaman gerçəyi ifadə etməz." (1) Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm’də zənni qınamış və "Zənndən çəkinin. Çünki o sözlərin en yalanıdır" (2) buyurmuşdur.

Onların kəşf etdikləri xəstəliklər də fərqlidir. Bu xəstəliyin -nass olmadığı halda- Allah"ın dilədiyi bir şey, Şari"nin məqsədi olduğunu haradan bilirlər? Şübhəsiz, Uca Allah bilmədiyimizi söyləməyi və zənnə uyğun gəlməyi bizə haram etmişdir. Bir də, bənzəri bir şey olduğu üçün müqayisəyə müraciət etdiklərini söyləyərlər.
Soruşaq, nədir bu bənzərlik? Bütün xüsusiyyətlərdəmi yoxsa yalnız bir sıra Xüsusiyyətlərdəmi? 

(1) (Nəcm/28)
(2) (Beyhaki, VTII/333; ət-Terğib ve't- Terxib, İÜ/545)

Derse ki; "Bütün xüsusiyyətlərdə". Bunun batilliyi açıq-aşkar ortadadır. Çünki dünya üzərində bütün xüsusiyyətləri bənzər iki ayrı şeyin tapılması qeyri-mümkündür. Əgər "Bəzi xüsusiyyətlərdə" diyerlerse deyərik ki: Bunu neyə söykənərək söyləyirsiniz? Həm o təqdirdə sizinlə, iki şeyin sizə görə fərqli digər bənzəri xüsusiyyətləri arasında müqayisə edən -yəni sizin qəbul etdikləriniz deyil, o biri bənzəri yanlarını müqayisəyə təməl edən- kəslər arasında nə fərq vardır?
Ayrıca onlara deyilir ki: Sizinlə, "iki ayrı şeyin hökmünü ayıraram və bəzi xüsusiyyətlərində ayrılıq olduğu üçün belə etməm lazımdır" deyən kimsə arasında nə fərq vardır? Bəzi fərqli sifətlərindən ötəri iki şeyin hökmlərini ayırıb, eyni zamanda bəzi ortaq yanları olması səbəbiylə eyni hökmü hər ikisi üçün də vermək necə vacib olar?

Bu isə əsla qaça bilməyəcəkləri bir ixtilaf vəziyyətidir .

Beləcə müqayisə və illet tapma əməliyyatının batil olduğu ortaya çıxmış oldu. O ancaq, Allah"a qarşı cahilcə deyilmiş bir sözdür və əsla helalleştirilemez. Çünki müqayisə ya Allah"a yersiz zənndə tapılmaqdır ya da dində Allah"ın icazə vermədiyi bir şeyi qanuni etməkdir. Hər iki vəziyyət də şübhəsiz batildir. -Aləmlərin Rəbbinə həmd olsun .-
Derse ki: Şübhəsiz ağıl, hər hansı bir şeyə bənzəriylə hökm etməyi əmr edər. Deyərik ki: Növ və ya cinsdə olsa bəli. Amma onların öz fikirləri ilə -dəlilləri olmadan- hər hansı bir şeyi Allah"ın muradı imiş kimi göstərmələrində xeyr...

Şəriətdə biz bunları söyləyərik . Çünki Allah, buğda dənəsi ilə əlaqədar bir hökm verdiyində bu, bütün buğda dənələri üçün etibarlıdır. Eyni şəkildə za-ni üçün verilən hökm bütün zənnilər üçün etibarlıdır. Hər şeydə də belədir. Nə şəriət nə də ağıl əncirdə buğda dənəsinin hökmünün keçməsi lazımlılığını müdafiə edə bilməz . Və ya xurmanın hökmünün qoz üçün də istifadə edilə biləcəyini iddia edə bilməz. Əksinə bu, bənzəri olmayan bir şeyə, sanki bənzəriymiş kimi göstərilənin hökmünün yaraşdırılmasıdır. Ağılı hadisələrdə də vəziyyət belədir. Cövhərin hökmünü araz üçün və ya eşşəyin hökmünü insan üçün etibarlı sayan hər adam şübhəsiz səhvə yol vermişdir. Amma hər hansı bir bədən üçün etibarlı olan hökm bütün bədənlər üçün etibarlıdır. Və ya bir insan üçün verilən bir hökm bütün insanlar üçün də verilə bilər. Ağıl bunların xaricindəkini sağlam tanımamışdır.

Hökmü Allah"a və Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm’ə çevirməyə gəlincə; bu əsla müqayisənin dində dəlil olduğunu göstərməz. "Fein tenaza"tum fi şey"in" yəni hər hansı bir şeydə niza etdiyinizdə, ixtilaf etdiyinizdə "ferudduhu ilallahi ve"r-rəsul" onu Allah"a (kitabına) və Rəsuluna (sünnəsinə) çevirin; yəni qötürün." (Nisa 65) düşünün indi elm əhli tək bir məsələdə bir-birindən fərqli iki ya da daha çox şey söyləyirlər. bu hökmü Allah və Rəsulu sallallahu əleyhi və səlləm’ə çevirib, hansı Allah və Rəsulu sallallahu əleyhi və səlləm’dən dəlil gətirmişsə onu götürərəm. müqayisəyə gəlincə, müqayisə ixtilaf qapısıdır. buna görə müqayisə edən elm əhli bir-birləriylə ixtilaf etmişlər. Vəhy (yəni Allah və Rəsulu sallallahu əleyhi və səlləm’dən gələnlər isə ixtilafı ortadan qaldırıcıdır. ixtilaf tənqid edilmişdir. "İxtilaf edib dayanmaqdadırlar. Allah Allah"ın rəhmət etdikləri bundan müstəsnadır. ."(Hud 117-118)
məsələni bir örnəklə gücləndirim: İbn Ömər radıyallahu ənh”əyə qurban kəsmək vacibdirmi sünnədirmi? deyə soruşduqlarında "Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm qurban kəsdi, möminlər də kəsdilər." cavabını vermiş, həmsöhbəti israrla hökmünü soruşmuş, İbn Ömər radıyallahu ənh hər səfərində eyni cavabı vermiş, hökm ifadə etməmişdir. Çünki naslarda "qurban kəsmək vacibdir və ya sünnədir" ifadəsi varid olmamışdır. əgər İbn Ömər radıyallahu ənh müqayisə edib "vacibdir" desəydi, bu dinin ifadə etdiyi deyil, İbn Ömərin radıyallahu ənh ifadə etdiyi bir hökm olardı. bir başqası da müqayisə edib "xeyr vacib deyil müstəhəbdir" deyərdi. necə ki səhabədən sonraki elm əhlindən bəziləri müqayisə edib bu ixtilafa düşmüşlər. müqayisə ilə əldə edilən nəticə, yalnız müqayisə edən kimsənin özünü bağlar, öz hökmüdür. Allah və Rəsulu sallallahu əleyhi və səlləm’in bəyan etdiyi bir hökm olmadığından dində də dəlil deyildir. şəxsi müqayisəsiylə əldə etdiyi bir hökmü başqalarına Allah və Rəsulu sallallahu əleyhi və səlləm’in hökmüymüş kimi təqdim edənlər böyük bir təhlükə içindədirlər. o qardaşlara tövsiyəm Allah"dan qorxmalarıdır! elm; müqayisə, ihtihsan kimi parlaq zəka arenalarında boy göstərərək, özünü isbat etmək deyil, dində gələnə təslim olaraq, vəhylə gələnlərlə kifayətlənib, dində artıqlıketməkdən çəkinərək Allah"dan qorxmaqdır! şübhəsiz din tamamlanmışdır. "müqayisə gərəyi bu vacibdir, müqayisə gərəyi bu haramdır" deyənlər, sanki; "Ayə və hədislər bunu vacib demədən buraxmış, buna haram demədən buraxmış" mənasında gəlir ki, bu dində əskiklik olduğunu iddia etməkdir. Allah"a sığınarıq.!


VelhamdulillahiRabbilalemiyn

DONUZ YAĞI EHTİVA EDƏN QATQI MADDƏLƏRİ

Bu siyahı İslamın yeyilməsini haram etdiyi donuzdan əldə edilən qatqı maddələrinin kod nömrələrini və adlarını ehtiva etməkdədir.
Qərblilər və ölkəmizdəki onların nümayəndələri tərəfindən bazardakı bir çox məhsula bu qatqı maddələri qatılmaqdadır. götürdüyünüz məhsulların üzərindəki ehtiva maddələri qisimini bu siyahı ilə müqayisə edin. Əgər ad və ya kod nömrələri tapılırsa bu məmullarda donuz yağı var yeyilməsi, alınması, satılması haramdır.

DONUZ YAĞI EHTİVA EDƏN QATQI MADDƏLƏRİ

Graise animale jelatin (gelatine), rennet,(cheese),giycino, lausine osysrcarin, spermaceti,giycerol,popelin


E-100 E-142 E-334 E-471 E-491 E-904 E-102 E-152 E-335 E-472 E-492 E-920 E-103 E-153 E-336 E-473 E-493 E-921 E-110 E-210 E-337 E-474 E-494 E-111 E-213 E-420 E-475 E-495 E-120 E-214 E-430 E-476 E-542 E-123 E-226 E-431 E-477 E-550 E-124 E-234 E-432 E-478 E-570 E-125 E-262 E-433 E-480 E-572 E-126 E-270 E-434 E-481 E-591 E-127 E-280 E-435 E-482 E-631 E-128 E-325 E-436 E-483 E-632 E-140 E-326 E-442 E-488 E-633 E-141 E-327 E-470 E-489 E-635
və daha daha detallı məlumat üçün..

http://www.gidaraporu.com/

"Elə isə Allahın sizi ruzi verildirdiyi şeylərdən halal (və) təmiz olanlarını yeyin əgər ONA qulluq edirsinizsə Allahın nemətinə şükr edin " (Nəhl/114)

məsələn, E441 rumuzu ilə bizim qida maddələrinin istehsalında da istifadə edilən jelatin (kollagen,gelatin) adlı qatqı maddəsi heyvani menşeilidir.Türkiyedə dərman fabriklərində çıxarılan dərmanlardan bəzilərində istifadə edilən kapsulalar, jelatindən edilər və xarici ölkələrdən idxal edilər. Avropa ölkələrində, öz qida tüzüklerinde hər hansı bir məhdudlaşdırma olmadığı üçün mezbahanelerden qarışıq olaraq götürdükləri donuz, mal, qoyun dəri parçaları və sümükləri fabriklalarında işləyərək jelatin əldə edilər. Daha sonra bu jelatin kapsula halına gətirilər. Bir müsəlman bu mövzuda nə edəcək? Yenə bazarda, hətta SSK xəstəxanalarında geniş şəkildə verilən öskürək siroplarında açıqca 60 mgr. Spirt tapıldığı yazılıdır. Müsəlman bu siropu istifadə edəcəkmi? Spirtsiz öskürək siropu istəyə haqqı yoxdurmu? İstehsalçı firmalar və başda dövlət olmaq üzrə bu xalqın inanclarına hörmət göstərərək spirtsiz öskürək siropu etmənin yolunu tapmaq məcburiyyətində deyilmi?
Yenə, marqarinlərdən, unlu qida maddələrinə çatana qədər qatqı maddəsi olaraq istifadə edilən E471,E472a-f rumuzlu Mono və Digliseritler,hayvani yağ turşularından də, bitki mənşəli yağ turşularından da əldə edilə bilməkdə. Ancaq idxalatda bu detal araşdırılmamaqda qida maddələrinin etiket və qablarında da detal verilməməkdədir.
Digər bir misal E921 Cystein/Cystin rumuzlu qatqı maddəsi insan və ya donuz tükündən çıxarılmaqdadır. Tibbdə dərman, qida da unlu qida və çörəkdə qatqı maddəsi olaraq istifadə edilməkdədir.
Misalları çoxaltmaq mümkün, bu gün tibbdə və qida sənayesində bildiyimiz bitdən,qandan, donuzun hər əczasına, pankreastan,kursağına çatana qədər ağla xəyala gəlmədik qatqı maddələri çıxarılmaqdadır. Bizim də kursağımıza hər gün bunların istifadə edildiyi qida maddələri girməkdədir. Və bizdə artıq Türkiyədə hər şey var deyə sevinirik. .Ne təəssüf..

QƏDƏRƏ İMAN

   Bîsmilləhirrəhmanirrəhîym

Əhli sünnə vəl-camaat hər xeyr və şərin Allahın qəza və qədəri ilə meydana gəldiyinə, Allahın dilədiyi hər şeyi etdiyinə qəti olaraq inanarlar. Hər şey ONun iradəsi ilədir. Heç bir şey ONun meşiet (diləməsi) və tədbiri xaricinə çıxa bilməz. O olmuş və olacaq hər şeyi olmadan əvvəl əzəldən bəri bilər. Əzəli elminin gərəyinə və hikmətinə uyğun olaraq meydana gələcək bütün kainat üçün qədərlər və miqdarlar təyin etmiş, qullarının hallarını, ruzilərini, əcəllərini, əməllərini və daha başqa digər hallarını bilmişdir. Meydana gələn hər bir yeni şey ONun elm, qüdrət və iradəsi ilə meydana gəlir. Qədərə iman xülasəylə: Əbədə qədər meydana gələcək olan hər şeyə dair Allahın əzəli məlumatı ilə Qələmin bunları yazdığına inanmaqdır. Uca Allah belə buyurmaqdadır:
"Bu əvvəl bu yaxınlarda Allahın etibarlı etdiyi sünnəsidir. Allahın əmri mütləq yerini bulan bir qədərdir." (əl-Əhzab, 33/38);"Çünkü biz hər şeyi bir təqdir ilə yaratdıq." (əl-Qəmər, 54/49
Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləm- de belə buyurmuşdur:
"Bir kimsə qədərə xeyiri ilə şəri ilə Allahdan gəldiyinə iman etmədikcə, özünə gəlib isabət edən bir şeyin gəlib çatmamasının qeyri-mümkün olduğunu və özünü gəlib tapmayan bir şeyin özünə isabət etməsinin də qeyri-mümkün olduğunu qətiliklə bilmədikcə heç bir qul iman etmiş olmaz."

Əhli sünnə deyərlər ki: Qədərə iman ancaq dörd xüsus ilə tamam olar. Bunlara da qədərin mərtəbələri ya da əsasları adı verilər. Bu xüsuslar qədər məsələsini anlamanın yoludur. Qədərə iman isə, bütün əsasları reallaşdırılmadıqca tamam ola bilməz. Çünki bunların bir qisimi digərinə bağlıdır. Bunların hamısını qəbul edən bir kimsənin qədərə imanı tamam olar. Bunlardan birini yaxud daha çoxunu əskik buraxanın isə qədərə imanında sarsıntı meydana gələr.
Birinci Mərtəbə: Elm:
Uca Allahın olmuş və olacaq, olmamış şeylər əgər olacaq olsa necə olacaqlarını, ümumisiylə və bütün incəlikləriylə bildiyinə iman etməkdir. O qulların nələr edəcəklərini, onları yaratmadan əvvəl bildiyi kimi, onların ruzilərinin, əcəllərinin, əməllərinin, hərəkət ya da hərəkətsizliklərinin incəliklərini də biləndir. Onlardan kimin xoşbəxt, kimin bədbəxt olduğunu da biləndir. O bütün bunları əzəldən bəri, sifəti olan qədim elmiylə bilər. Uca allah: "Şüphesiz Allah hər şeyi çox yaxşı biləndir." (ət-Tövbə, 9/115) deyə buyurmaqdadır.
İkinci Mərtəbə: Yazmaq:
Bu da uca Allahın məxluqatın qədərləri ilə əlaqədar olaraq əzəldən bildiyini Lövhü məhfuzda yazmış olduğuna iman etməkdir. Lövhü məhfuz isə heç bir şeyin əskik buraxılmadan tamamıyla yazıldığı kitabdır. Meydana gəlmiş, gələcək və qiyamət gününə qədər olacaq hər şey uca Allahın nezdində Ümmü'l-kitab'ta yazılmışdır. Buna əz-Zikr, əl-İmam, əl-Kitabu'l-mübin adları da verilər. Uca Allah belə buyurmaqdadır: "Biz hər şeyi İmamı mübində (öndər kitabda) təsbit etmişik." (Yasin, 36/12)
Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləmdə belə buyurmuşdur: "Allahın ilk yaratdığı şey qələmdir. Ona: Yaz deyə buyurdu. O, nə yazım? deyə soruşduqda, qədəri yaz, olanı və əbədiyyətə qədər olacaq olanı yaz deyə buyurdu."
Üçüncü Mərtəbə: İradə və Meşiet (Diləmə):
Yəni bu kainatda meydana gələn hər bir şey rəhmət və hikmət xüsusiyyətləri ilə Allahın iradə və meşieti ilə meydana gəlir. O dilədiyini rəhmətiylə hidayətə çatdırar, dilədiyini hikməti ilə sapdırar. Hikmət və eğemenliyi əskiksiz olduğundan ötəri, etdikləri haqqında Ona sual soruşulmaz, ancaq yaradılmışlara soruşular. Bu qabildən meydana gələn hər bir şey Allahın Lövhü məhfuzda yazılı və əzəli elminə uyğundur. Allahın meşieti reallaşar, qüdrəti də hər şeyi əhatə edər. ONun dilədiyi olar, diləmədiyi olmaz. Heç bir şey ONun iradəsi xaricində deyil.
Necə ki uca Allah belə buyurmaqdadır: "Alemlerin Rəbbi olan Allah diləmədikcə də siz diləyə bilməzsiniz." (ət-Təkvir, 81/29)
Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləm- da belə buyurmuşdur: "Bütün Adəmoğullarının ürəkləri Rəhmanın barmaqlarının ikisi arasında, dilədiyi kimi çək-çevir etdiyi tək bir ürək kimidir." (Müslim)
Dördüncü Mərtəbə: Yaratmaq:
Uca Allahın hər şeyin yaradıcısı olduğuna inanmaqdır. ONdan başqa bir yaradıcı, ONun xaricində bir Rəb yoxdur. ONun xaricində hər nə varsa yaradılmışdır. O, əməldə olan hər kəsi və onun əməlini, hərəkət edən hər bir varlığı və hərəkətini yaradandır. Uca Allah belə buyurmaqdadır: "Herşeyi yaradıb onu incədən incəyə təqdir və təyin etmişdir." (əl-Furqan, 25/2)
Xeyr və şər növündən iman və küfr, itaət və masiyet qabilindən meydana gələn hər bir şeyi Allah diləmişdir, təqdir etmişdir və yaratmışdır. Uca Allah belə buyurmaqdadır: "Allah'ın icazəsi olmadan heç bir kimsənin iman etməsi mümkün deyil." (Yunus, 10/100);"da ki: Allahın bizim üçün yazdığından başqası əsla bizə isabət etməz." (ət-Tövbə, 9/51)
Uca Allah tək başına yaradıb var edəndir. O, istisnasız hər şeyin yaradıcısıdır, ONdan başqa bir yaradıcı, ONun xaricində bir Rəb yoxdur. Uca Allah belə buyurmaqdadır:
"Allah hər şeyin yaradıcısıdır. O hər şeyə vəkildir." (əz-Zumər, 39/62)
Uca Allah itaəti sevər və masiyetten xoşlanmaz. Dilədiyi kimsəni lütfüylə hidayətə çatdırar, dilədiyi kimsəni də ədalətiylə sapdırar. Necə ki belə buyurmaqdadır: "Eğer kafir olsanız, şübhəsiz Allah sizə möhtac deyil. Bununla birlikdə O qullarının kafir olmalarına razı olmaz. Əgər şükr etsəniz, faydanız üçün ondan razı olar. Günah daşıyan heç bir kimsə başqasının günah yükünü yüklənməz." (əz-Zumər, 39/7)
Allahın sapdırdığı kimsənin irəli sürəcək hər hansı bir dəlili ya da bir bəhanəsi yoxdur. Çünki uca Allah irəli sürüləcək bir bəhanə qalmasın deyə peyğəmbərlər göndərmiş və qulun işlədiyi əməli ona izafə edərək, bunu qulun kəsbi (qazancı) olaraq təqdir etmiş və ancaq gücünün çatdığı şeylərlə onu öhdəçilikli tutmuşdur. Uca Allah belə buyurmaqdadır: "Bu gündə hər kəsə qazandığının qarşılığı verilər. Bu gün zülm etmək yoxdur." (əl-Mömin, 40/17);"Gerçekten Biz, ona yolu göstərdik. İstər şükr edici olsun, istər nankor (bir kafir olsun)." (əl-İnsən, 76/30); "Müjdələyici və qorxuducu peyğəmbərlər olaraq (göndərdik) ki insanların peyğəmbərlərdən sonra Allaha qarşı bir bəhanələri olmasın." (ən/Nisə, 4/165);"Allah heç bir kimsəyə gücünün çatacağından başqasını yükləməz." (əl-Bəqərə, 2/286)
Lakin uca Allahın rəhmətinin kamalı səbəbindən şər ONA nisbət edilməz. Çünki O xeyiri əmr etmiş olmaqla birlikdə şəri qadağan etmişdir. Şər ancaq ONun təqdiri və hikməti ilə meydana gəlir. Uca Allah belə buyurmaqdadır:
"Sənə gələn hər yaxşılıq Allahdandır. Sənə gələn hər pislik də özündəndir." (ən/Nisə, 4/79)
Uca Allah zülmdən münəzzəhdir, O ədalət sifətinə sahibdir. Kimsəyə zərrə ağırlığı qədər dahi zülm etməz. ONun bütün hərəkətləri ədalətdir və rəhmətdir. Uca Allah belə buyurmaqdadır:
"Mən qullara əsla zülm edici deyiləm." (Qaf, 50/29);"Rabbin kimsəyə zülm etməz." (əl-Kəhf, 18/49);"Muhakkak Allah zərrə ağırlığı qədər dahi zülm etməz." (ən/Nisə, 4/40)
Ayrıca uca Allaha etdiklərindən və dilədiklərindən ötəri sual soruşulmaz. Çünki O belə buyurmaqdadır: "O işlədiklərindən məsul tutulmaz. Halbuki onlara soruşular." (əl-Ənbiya, 21/23)
O halda insanı və fiillərini yaradan uca Allahdır. Ona bir iradə, bir qüdrət, bir seçim və bir diləmə gücü vermişdir. Uca Allah bunu məcazi mənasıyla deyil də gerçək mənasıyla hərəkətlərini edən özü olsun deyə insana bağışlamışdır. Sonra da ona xeyr ilə şəri bir-birindən ayırdedecek bir ağıl vermiş, ancaq iradə və seçimi ilə etdiyi əməlləri başqa səbəbindən hesaba çəkəcəkdir. İnsan məcbur deyil, əksinə onun öz iradəsi və seçimi vardır. Bunlarla fiilerini və inanclarını seçər. Bu qədəri var ki meşieti etibarilə Allahın meşietine tabedir. Allahın dilədiyi hər şey olar, diləmədiyi heç bir şey olmaz. Qulların hərəkətlərini yaradan uca Allahdır. O hərəkətləri işləyən də qullardır. O halda bu fiiler yaradılmaları, var edilmələri və təqdir edilmələri etibarı ilə Allahdan, hərəkət və qazanmaq olmaları etibarilə də qula aiddirlər. Uca Allah belə buyurmaqdadır:
"O ancaq aləmlərə bir öyüddür, aranızdan dümdüz yolda getmək istəyənlərə. Aləmlərin Rəbbi olan Allah diləmədikcə də siz diləyə bilməzsiniz." (ət-Təkvir, 81/28-29)
Uca Allah qədəri dəlil göstərərək: "Allah diləsəydi biz də, atalarımız da ortaq qaçmazdıq. Heç bir şeyi də haram etməzdik." deyən müşriklərin söylədiklərini qəbul etməyərək, davamında bu buyruqlarıyla onların yalanlarını reddetmektedir:"Də ki: Yanınızda bizə çıxardıb göstərə biləcəyiniz, hər hansı bir məlumat varmı? Siz ancaq zənnə yatırsınız və siz yalnız yalan uydurursunuz." (əl-Ən'am, 6/148)
Əhli sünnə vəl-camaat qədərin Allahın yaratdıqlarındakı bir sirri olduğuna inanarlar. Ona nə mukarrab bir mələk, nə mürsəl bir peyğəmbər muttali deyil. Bu barədə çox dərinə dalmaq və uzun boylu düşünmək pozğunluqdur. Çünki uca Allah qədər məlumatını yaratdıqlarından gizli tutmuş və onun son məqsədini bilməyə cəhd etmələrini qadağan etmişdir. Uca allah: "O işlədiklərindən məsul tutulmaz. Halbuki onlara soruşular." (əl-Ənbiya, 21/23) deyə buyurmaqdadır
Əhli sünnə vəl-camaat özlərinə müxalif çıxan pozğun təriqətlərə uca Allahın bu buyruğu ilə xitab edər və dəlil göstərərlər: "Də ki: Hamısı Allahdandır. Belə ikən bunlara nə olur ki heç bir sözü anlamağa yanaşmırlar?" (ən/enisə, 4/78)
İşdə səhabələr, təbiin və qiyamət gününə qədər onlara gözəl bir şəkildə uyğun gələn sələfi salehin iman etdikləri xüsuslar bunlardır. Uca Allah hamısından razı olsun.....Amin

AXİRƏT GÜNÜNƏ İMAN

Bîsmilləhirrəhmanirrəhîym

Əhli sünnə vəl-camaat axirət gününə etiqad edər və inanarlar. Bunun mənası da qiyamət gününə uca Allahın kitabında, Rəsulunun da (sünnəsində) ölümdən sonrasından etibarən cənnətliklər cənnətə, cəhənnəmliklər də cəhənnəmə girəcəyi zamana qədər meydana gələcək şeylərə dair vermiş olduqları xəbərlərin bütününə və qiyamət gününə tam təsdiq və əskiksiz inanmaqdır.
Uca Allah, Kitabı Kərimində axirət gününü vurğulu bir şəkildə çox haqqında danışılan etmiş, hər yerdə onu dilə gətirməyə əhəmiyyət vermiş, hər bir münasibətlə ona diqqət çəkmiş, reallaşacağını qəti ifadələrlə vurğulamış, onu çox xatırlatmış, axirət gününə iman ilə Allaha iman etməyi bir-birinə bağlı olaraq zikr etmişdir. Uca Allah belə buyurmaqdadır: "Onlar sənə endirilənə də səndən əvvəl endirilənə də iman edərlər. Onlar axirətə də şübhə etmədən inanarlar." (əl-Bəqərə, 2/4)
Əhli sünnə vəl-camaat qiyamətin qopma zamanının Allah tərəfindən bilindiyinə, Allahdan başqa kimsənin onu bilmədiyinə inanarlar. Uca Allah belə buyurmaqdadır: "Saatin (qiyamətin nə vaxt qopacağının) elmi şübhəsiz Allahın indindedir." (Lukman, 31/34)
Uca Allah qiyamətin qopma zamanını qullarından gizli tutmuş olmaqla birlikdə qopmasının artıq yaxınlaşdığına dəlalət edən bəzi əməra, əlamət və şərtlər etmişdir.
Əhli sünnə vəl-camaat ayrıca qiyamətin qopacağının əlamətləri olan kiçik və böyük əlamətlərinin bütününə inanarlar. Çünki bunlar da axirətə imanın əhatəsi içərisindədirlər.
Qiyamətin Kiçik Əlamətləri:
Bunlar qiyamətdən olduqca uzun zaman əvvəl ortaya çıxan əlamətlərdir. Bunlar alışılan növdən olarlar. Kimiləri də böyük əlamətlərlə birlikdə də ortaya çıxa bilər. Qiyamətin kiçik əlamətləri olduqca çoxdur. Bunlardan səhih olaraq məlumatı çatanların bir hissəsini xatırladaq:
Peyğəmbərimiz Məhəmməd -sallallahu əleyhi və səlləmin göndərilməsi, onunla nübuvvet və risalətin sona çatması, vəfat etməsi, Beytu'l-Makdis'in fəth edilməsi, fitnələrin ortaya çıxması, yəhudi və xristianlar kimi keçmiş ümmətlərin izindən gedilməsi, dəccalların və peyğəmbərlik iddiasında apılanların ortaya çıxması.
Rəsulullah, -sallallahu əleyhi və səlləm- haqqında hədis uydurulması, sünnəsinin rədd edilməsi, yalanın artması, xəbərlərin nəql edilməsində işin möhkəm tutulmaması, elmin qaldırılması və kiçik kəslərdə elm axtarış cəhətinə gedilməsi, cahillik və fəsadın ortaya çıxması, salehlərin getməsi, İslamın ilmiklerinin tək-tək həll edilməsi, sair ümmətlərin Məhəmməd -sallahu əleyhi və səlləmin əleyhinə bir-birlərini çağırmaları, sonra da İslamın və müsəlmanların garib olmaları
Öldürmənin çoxalması, bəla və çətinliklərin çoxluğundan ötəri ölümün xahiş edilər hala gəlməsi, qəbirdəkilərə gıbta edilməsi, bəlaların şiddəti səbəbindən adamın ölmüş birinin yerində olmağı xahiş etməsi, ani ölümlərin, zəlzələ və xəstəliklər səbəbindən ölümlərin çoxalması, kişilərin ədəd tərəfindən azalıb qadınların çoxalması, çılpaqmış kimi geyinib çıxmaları, yollarda dahi zinanın yayılması, insanları çubuqla döyən polis və bənzəri güclərin zalımlara köməkçi olmaları.
Çalğıçılığın, içkinin, zinanın, faizin, ipək geyinmənin ortaya çıxması, bunların halal qəbul edilməsi, yerin dibinə keçən quru parçalarının, insanların surətlərinin dəyişməsinin və böhtanların çıxması.
Əmanətə riayət edilməməsi, ehil olmayanların iş başına gətirilmələri, insanların ayaq dəstəsindən olanlarının liderlik etmələri, alçaq kəslərin, xeyirli kəslərin üstünə çıxmaları, nökərin əfəndisini doğurması, yüksək bina etməklə yarışılması, məscidlərin bəzəkli püslü olmasıyla insanların öğünmeleri, bütlərə ibadət edilənə və ümmət arasında şirk ortaya çıxana qədər zamanın dəyişikliyə uğraması.
Yalnız tanış kəslərə səlam verilməsi, ticarətin çoxalması, bazarların bir-birinə çox yaxın olması, insanların əllərində xeyli çox malın tapılmasına baxmayaraq şükr edilməməsi, çox xəsislik göstərilməsi, yalan şahidliyin çoxalması, haqq şahidliyin gizlənməsi, həyasızlığın ortaya çıxması, düşmənliklərin, nifrətləşmələrin, kin tutmaların, qohumluq bağının kəsilməsinin və pis qonşuluq əlaqəsinin başgöstermesi
Zamanın yaxınlaşması, zamanın bərəkətinin azalması, ayparaların qalın görünməsi, qapqaranlıq gecə parçaları kimi fitnələrin ortaya çıxması, insanların bir-birinə xariciləşməsi, İslamın təşviq etdiyi sünnələrə diqqət edilməməsi, yaşlıların gənclərə bənzəməyə çalışması.
Yırtıcı heyvanların, cansız varlıqların insanlarla danışması, altından bir dağ arxasında Firatın suyunun çəkilməği, möminin gördüyü yuxunun doğru çıxması.
Rəsulullah -sallallahu əleyhi və səlləmin Mədinə"si isə pislikləri çölə atan bir şəhərdir. Orada yalnız təqva sahibi saleh kəslərin qalması, Ərəb yarımadasının təkrar yamyaşıl bağçalara və çaylara çevrilməsi, insanların özünə itaət edəcəkləri Kahtan qəbiləsindən bir adamın ortaya çıxması.
Rumların çoxalması və müsəlmanlarla döyüşmələri, müsəlmanların daş və ağac: "Ey müsəlman! İşdə bir yəhudi, gəl onu öldür" deyəcək şəkildə yəhudilərlə döyüşmələri (Buxari rəvayət etmişdir.)
Kostantiniye (İstanbul) necə fəth edildisə, Roma da fəth edilmədikcə qiyamət qopmayacaq
Və daha başqa səhih hədislərlə sabit olmuş xeyli çox əlamət də vardır.
Qiyamətin Böyük Əlamətləri:
Bunlar qiyamətin yaxınlaşdığının dəlilidirlər. Bu əlamətlər ortaya çıxdığı təqdirdə qiyamət də onların dərhal sonra olar. Əhli sünnə, Peyğəmbər -sallahu əleyhi və səlləmdən gəldiyi şəkildə bu əlamətlərə inanarlar. Bəziləri:
Mehdinin ortaya çıxması, Mehdinin adı Məhəmməd b. Abdullah olub, Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləmin Əhli beytindəndir. O şərq tərəfindən ortaya çıxacaq, yeddi il hökmdarlıq edəcək. Əvvəllər zülm və haqsızlıqla dolub daşan yer üzünü ədalətlə dolduracaq. Ümmət onun dövründə heç bir şəkildə görmədiyi nemətlərə qovuşacaq. Yer bitkilərini, məhsullarını çıxardacaq, səma yağış yağdıracaq, mal saysız hesabsız olaraq veriləcək.
Məsih, Dəccalın ortaya çıxması, Məryəm oğulu İsa Məsih -əleyhissalamın Şamın şərq tərəfində əl-Menaretu'l-Beyda'nın yaxınlarında enməsi, İsa Məsih, Məhəmməd -sallallahu əleyhi və səlləmin şəriəti ilə hökm edən və onunla əməl edən biri olaraq enəcək, Dəccalı öldürəcək və yer üzündə İslam ilə hökm edəcək. O haqq üzrə döyüşən və Dəccal ilə döyüşmək üzrə toplanmış olan köməyə məzhər (Taife-i Mənsura) seqmentin üzərinə enəcək, namazın qılınacağı vaxt enəcəyi zaman da bu seqmentin komandiri arxasında namaz qılacaq.
Ye'cuc ilə Me'cuc'un çıxması, biri şərqdə, biri qərbdə, biri də Ərəb yarımadasında üç quru parçasının yerin dibinə keçməsi, Duxan (duman)ın çıxması, günəşin qərbdən doğulması, Dabbetu'l-arz'ın çıxıb insanlarla danışması və insanları önünə qatıb sürəcək böyük bir atəşin ortaya çıxması.
Əhli sünnə vəl-camaat Allah və Rəsulunun xəbər vermiş olduğu, ölümdən sonra ortaya çıxan bütün qeybi hadisələrə də inanarlar: Ölüm sekeratı, ölüm mələklərinin hazır olması, möminin Rəbbinə qovuşması səbəbindən sevinməsi, ölüm əsnasında şeytanın tapılması, ölüm əsnasında kafirin imanının qəbul edilməyişi, Bərzah aləmi, qəbir neməti, əzabı və fitnəsi (sualı), mələklərin sorğulaması, şəhidlərin Rəbləri nezdində diri olub ruzi verildirildikləri, bəxtiyar kəslərin ruhlarının nemət görüb, bədbəxt kəslərin ruhlarının isə əzab gördüklərinə inanılması kimi.
Əhli sünnə vəl-camaat ayrıca hayy və Qəyyim olan Allahın, həyatı və həyat sahiblərini yox edəcəyi böyük qiyamətin reallaşacağı günə də iman edərlər. Daha sonra uca Allah qulları təkrar dirildəcək, onları qəbirlərindən qaldıracaq, sonra da onları hesaba çəkmək üçün hüzurunda dayandıracaq.
Sura üfürülməsinə də iman edərlər. Sura iki dəfə üfürüləcək
Birincisi; Aləmin dəyişikliyə uğrayacağı və nizamının pozulacağı fəza (qorxu və dəhşət) üfürüşüdür. Varlıqların yox olması və huşsuz düşmələri ilə hər şeyin həlak olması bununla olacaq.
İkincisi isə öldükdən sonra dirilib qəbirlərdən qalxıb aləmlərin Rəbbinin hüzurunə dayanılmaq üzrə gəlinməsi üçün reallaşdırılacaq üfürüştür.
Öldükdən sonra dirilişə, qəbirlərdən qalxmağa, uca Allahın qəbirdəkiləri diriltdiyinə də iman edərlər. İnsanlar aləmlərin Rəbbinin hüzurunə çılpaq, paltarsız, sünnəsiz olaraq qalxarlar. Günəş onlara olduqca yaxınlaşacaq, kimisi ağızına qədər tərə gömüləcəq. İlk dirildiləcək və özü üçün yerin yarılaraq üzərindən açılacağı ilk adam Peyğəmbərimiz Məhəmməd -sallallahu əleyhi və səlləmdir.
O dəhşətli gündə insanlar ətrafa sovrulan çəyirtkələrmiş kimi tək bir anda qəbirlərindən çıxacaqlar, dəvətçiyə doğru sürətlicə qaçacaqlar. Hər bir hərəkət dinmiş olacaq, qorxunc səssizlik sanki hər kəsi örtəcək. O sırada əməl səhifələri yayılacaq, gizli gizli nə varsa ortaya çıxaracaq, üstü örtülü olan şeylər görünəcək, ürəklərdə gizlənən şeylər ortaya çıxacaq. Qiyamət günündə uca Allah arada bir tərcüməçi tapılmadan qulları ilə danışacaq, hər kəs özünün və atasının adıyla çağırılacaq.
Özündə qulların əməllərinin dartılacağı, iki kefesi olan Mizana, əməl dəftərlərinin açılmasına, kimisinin kitabını sağ tərəfindən, kimisinin sol tərəfindən ya da kürəyinin arxa tərəfindən götürəcəyinə də inanarlar.
Sırat isə cəhənnəm üzərində qurulmuş olacaq. Yaxşılar onun üzərindən keçəcək, günahkarların isə ayağı sürüşəcək.
Cənnət ilə cəhənnəm yaradılmışlar, bu an da vardırlar, əbədi olaraq yox olmazlar. Cənnət muvahhid və təqva sahibləri möminlərin yurdu, cəhənnəm isə müşrik, yəhudi, xristian, münafiq, inkarçı, bütpərəst və kafirlər ilə günahkarların yurdudur. Günahkarların atəşinin sonu gələcəkdir, kafirlərin atəşi isə bitməyəcək, sonu gəlməyəcək. Cənnət əbədi olaraq yox olmayacaq. Allah hər ikisini də məxluqatdan əvvəl yaratmışdır.
Məhəmməd -sallallahu əleyhi və səlləmin ümmətinin qiyamət günündə hesaba çəkiləcək ilk ümmət olduğuna, cənnətə girəcək ilk ümmət olduğuna, cənnətliklərin yarısını onların təşkil edəcəklərinə, onlardan yetmişbin adamın hesabsız olaraq cənnətə girəcəklərinə də inanarlar.
Muvahhidlerin əbədi olaraq cəhənnəmdə qalmayacaqlarına inanarlar. Bunlar isə Allaha ortaq qaçmaq xaricində işləmiş olduqları bəzi masiyetler səbəbindən, cəhənnəmə girmiş olan kəslərdir. Çünki cəhənnəmdən çıxmamaq üzrə, cəhənnəmdə əbədi qalacaq olanlar müşriklərdir.
Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləmin Havzının qiyamət gününün Arasat"ında tapılacağına da inanarlar. Bu Havzın suyu süddən daha ağ, baldan daha şirindir. Qoxusu müşkdən gözəldir, kablarının sayı səmadakı ulduzlar qədərdir. Eni bir aylıq, boyu bir aylıq məsafədir. Ondan bir dəfə içən, bir daha əbədi olaraq susamayacaq. Ancaq din haqqında bidətlər ortaya qoyanlar bundan məhrum ediləcəklər. Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləm- belə buyurmuşdur: "Mənim havzım bir aylıq məsafə qədərdir. Suyu süddən ağdır, qoxusu müşkdən xoşdur. Üzərindəki testilər səmanın ulduzları kimidir, ondan bir dəfə içən bir daha əbədi olaraq susamaz." (Buxari)
Yenə belə buyurmaqdadır: "Sizdən əvvəl Hövzə gedəcək olan mən olacağam. Mənim yanıma gələcək olan oradan içər, oradan bir dəfə içən də əbədi olaraq susamayacaq. Mənim yanıma mənim özlərini tanışım, özlərinin də məni tanışları bəzi kəslər də gələcək, sonra mənimlə onlar arasına maneə qoyulacaq." Bir rəvayətdə də belə deyilməkdədir: "Mən: Onlar bəndəndir deyəcəyəm, mənə: Sən, səndən sonra nələr uydurub, ortaya çıxardıqlarını bilmirsən deyiləcək, bu səfər mən də: Məndən sonra dəyişikliklər ortaya qoyanlar məndən uzaq olsunlar, məndən uzaq olsunlar deyəcəyəm." (Buxari)
Peyğəmbərimizin şəfaətinə və Mövqe-i Mahmudun ona aid olduğuna da iman edərlər. O həm Mevkıfda olan kəslər arasında hökm verilmək üzrə şəfaət edəcək, həm də cənnət əhlinin cənnətə girmələri üçün şəfaətdə olacaq. Rəsulullah -sallallahu əleyhi və səlləm- da cənnətə girəcək ilk adamdır. Əmisi Əbu Talibə də əzabının yüngülləşdirilməsi üçün şəfaətdə olacaq.
Bu üç şəfaət Peyğəmbər -sallahu əleyhi və səlləmə məxsusdur. Ondan başqa heç bir kimsənin bu cür bir şəfaəti yoxdur.
Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləmin cənnətə girmiş ümmətindən bəzi kəslərinin dərəcələrinin daha yüksək dərəcələrə çıxardılması üçün də şəfaəti olacaq. Cənnətə hesabsız girmiş, ümmətindən bir seqmentə də şəfaətdə tapılacaq.
Yenə O -sallallahu əleyhi və səlləm- yaxşılıqları ilə pislikləri bir-birinə bərabər vəziyyətdə olan kəslərə cənnətə girmələri üçün şəfaətdə tapılacağı kimi, cəhənnəmə aparılmaları əmr edilmiş daha başqa kəslərin də oraya girməmələri üçün şəfaətdə tapılacaq.

Ümmətindən əzabı layiq olmuş kəslərə əzablarının yüngülləşdirilməsi, muvahhid günahkarların cəhənnəmdən çıxardılması üçün də şəfaət edəcək və onun şəfaəti ilə cənnətə girəcəklər.
Bu şəfaətlərdə isə mələklər, peyğəmbərlər, şəhidlər, sıddiklar, salehlər və möminlər də onunla ortaqdırlar. (Yəni onların da bu növdən şəfaətləri olacaq.) Sonra uca Allah cəhənnəm atəşindən hər hansı bir şəfaət ilə deyil də öz lütf və rəhməti ilə bəzi kəsləri də çıxardacaq. Kafirlər üçün isə şəfaət haqqında danışılan olmayacaq. Çünki uca Allah belə buyurmaqdadır: "Artık şəfaət edənlərin şəfaəti onlara fayda verməz." (əl-Muddəssir, 74/48)
Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləmin bu buyruğunda da ifadə etdiyi üzrə qiyamət günündə möminin əməli də özünə şəfaət edəcək: "Oruc və Quran qiyamət günündə qula şəfaət edəcəklər
Qiyamət günündə ölüm gətiriləcək və Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləmin bu buyruğunda xəbər verdiyi üzrə boğazlanılacaq:
"Cənnət əhli cənnətə, cəhənnəmliklər də cəhənnəmə girdikdən sonra ölüm gətiriləcək və nəhayət cənnət ilə cəhənnəm arasında buraxılacaq, sonra da kəsiləcək. Daha sonra bir münadi belə səslənəcək: Ey cənnətliklər! Artıq ölüm yoxdur və ey cəhənnəmliklər artıq ölüm yoxdur. Bunun üzərinə cənnətliklərin sevinclərinə sevinc qatılar, cəhənnəmliklərin kədərlərinə də kədər qatılar." (Müslim)

MÜSƏLMANIN PEYĞƏMBƏRLƏRƏ İMAN MÖVZUSUNDA ƏQİDƏSİ

Bîsmilləhirrəhmanirrəhîym

Müsəlmanın peyğəmbərlərə iman xüsusundakı əqidəsi isə ; uca Allahın qullarına müjdəçilər və xəbərdarlıqçılar olmaq üzrə, insanları hidayətə çatdırmaq və qaranlıqlardan çıxardıb, nura çatdırmaq üçün haqq dinə dəvət edən rəsullar və peyğəmbərlər göndərdiyinə qətiliklə inanmalarıdır.
Onların dəvətləri cəmiyyətləri şirk və bütpərəstlikdən qurtarmaq, pozulan əqidələrini və əməllərini təmizləmək için idi. Onlar əsaslandıqları vəzifələrini haqqıyla yerinə yetirdilər və götürdükləri vəhyi olduğu kimi təbliğ etdilər.
Ümmətlərinə səmimiyyətlə öyüd verdilər. Allah yolunda gərəyi kimi cihad etdilər. Düzgünlüklərinə qəti dəlil təşkil edən və açıq-aşkar göz qamaşdıran möcüzələrlə qövmlərinə gəldilər.
İşdə onlardan bir dənəsini olsun inkar edən bir kimsə, uca Allahı və bütün peyğəmbərləri inkar etmiş olar.
Çünki uca Allah belə buyurmaqdadır :
" Şübhə yox ki Allahı və peyğəmbərini inkar edenler,Allahla peygamberlerinin arasını ayırmaq istəyənlər, kiminə inanarıq, kimini inkar edərik deyənlər və beləcə bunun ikisi arasında bir yol tutmağa çalışanlar yoxmu ; işdə onlar gerçək kafirlərin də özləridirlər. Biz o kafirlərə alçaldıcı bir əzab hazırlamışıq. Allah və peyğəmbərlərinə iman edib, onlardan birini digərindən ayırmayanlara isə - Allah - əcrlərini tam olaraq verəcək. Allah bağışlayandır və çox mərhəmət edəndir." ( Nisa /150/152 )
Uca Allah o şərəfli nəbi və rəsulları göndərməsindəki hikməti də belə açıqlamaqdadır :
" Onları Müjdələyici və qorxuducu peyğəmbərlər olaraq göndərdik ki, insanların peyğəmbərlər gəldikdən sonra Allaha qarşı bir bəhanələri olmasın. Allah Əzizdir və Hakimdir." ( Nisa / 165 )
"And olsun ki biz hər ümmət arasında: Allaha ibadət edin və tağutdan qaçının deyə bir peyğəmbər göndərmişik." (Nisa /36 )
Uca Allah, bir çox rəsul və nəbi göndərmişdir. Bəzilərinin adlarını Kitabında yaxud Peyğəmbərinin sünnəsində bizlərə bildirmiş, bəzilərinin də bildirməmişdir :
Qurani Kərimdə adları zikr edilən 25 rəsul və peyğəmbər vardır. Bunların adları belədir : Adəm, İdris, Nuh, Hud, Saleh, İbrahim, Lut, İsmayıl, İshak, Yaqub, Yusuf, Eyyub, Şuayb, Musa, Harun, Zülkifl, Yunus, Davud, Süleyman, İlyas, Elyesa', Zekeriya, Yəhya, İsa və Məhəmməd. Esbat - yəni Yaqub ə.s"in oğulları - toplu olaraq haqqında danışılan etmişdir. Allahın salat və səlamı hamısının üzərinə olsun.
Rəbbimiz onların bir çoxunun hekayəsini kərim kitabında bizlərə izah etmişdir. Uca Allah belə buyurmaqdadır :
" And olsun ki Biz, səndən əvvəl də peyğəmbərlər göndərdik. Onlardan kiminin hekayələrini sənə izah etdik, kiminin də hekayələrini sənə izah etmədik... " ( Mömin /78 )
Uca Allah kimi peyğəmbər və rəsulları digərlərinə üstün etmişdir. Ümmət icma ilə rəsulların nəbilərdən üstün olduğunu, bundan sonra da rəsulların öz aralarında fəzilət fərqinin tapıldığını, rəsul və peyğəmbərlərin ən fəzilətlilərinin ulu'l- əzm deyə bilinən Məhəmməd, Nuh, İbrahim, Musa və İsa -Allahın salat və səlamları hamısına olsun- olduğunu qəbul etmişlər.
Ulu'l-azm deyə bilinənlərin ən fəzilətliləri isə İslamın peyğəmbəri, peyğəmbərlərin və rəsulların sonuncusu, aləmlərin Rəbbinin son elçisi Abdullah oğulu Məhəmməd - Allahın salatı, səlamı ona və ailə xalqına olsundur. Şanı uca Allah da belə buyurmaqdadır :" Lakin o Allahın Rəsulu və peyğəmbərlərin sonuncusudur." (əl-Əhzab, 33/40)
Əhli sünnə vəl-camaat uca Allahın adla haqqında danışılan etdiklərinə də, adlarını zikr etmədiklərinə də, ilkləri olan Adəm -əleyhissalamdan etibarən, sonları, sonuncuları, ən fəzilətliləri olan Peyğəmbərimiz Məhəmməd b. Abdillaha qədər hamısına iman edərlər.
Bütün rəsullara iman mücməl bir imandır. Peyğəmbərimiz Məhəmməd -sallallahu əleyhi və səlləmə isə təfsili bir iman ilə inanılar. Bu möminlərin onun gətirmiş olduğu hökmlərdə ətraflı bir şəkildə ona uyğun gəlmələrini tələb edən bir imandır.
Rəsulullah Məhəmməd -sallahu əleyhi və səlləm-:
Rəsulullahın ləqəbi Əbul-Qasım, adı Məhəmməddir. Geriyə doğru sırasıyla atalarının adı belədir: Abdullah, Abdu'l-Muttalib, Haşim, Abdu Menaf, Kusayy, Kilab, Murre, Ka'b, Luey, Ğalib, Fihr, Malik, Nadr, Kinanə, Huzeyme, Müdrikə, İlyas, Mudar, Nizar, Maad və Adnan. Adnan, Allahın peyğəmbəri İbrahim el-Halilin oğulu İsmayılın soyundan gəlir.
Məhəmməd -sallallahu əleyhi və səlləm- peyğəmbərlərin (nəbilərin) və rəsulların sonuncusudur. Allahın bütün insanlara göndərdiyi rəsuludur. O Allahın bir quludur, ona ibadət edilməz. Yalanlanması əsla haqqında danışılan olmayan bir rəsuldur, o bütün yaradılmışların ən xeyirlisidir. Ən fəzilətlisi və Allah nezdində ən qiymətliləridir. Dərəcəsi ən yüksək, uca Allaha da ən yaxın olanlarıdır.
O haqq və hidayət ilə insanlara da, cinlərə də göndərilmiş bir peygamberdir. Allah onu aləmlərə bir rəhmət olmaq üzrə göndərmişdir : "Biz səni ancaq aləmlərə bir rəhmət olaraq göndərdik." ( əl-Ənbiya /21/107 )
Ona kitabını endirmiş, dininin əmini etmiş, risalətini təbliğ etməklə vəzifələndirmişdir. Bu risaləti təbliğ barəsində onu yanılmaqdan, səhvə yol verməkdən qorumuşdur. Uca Allah belə buyurmaqdadır: "O, öz hevasından bir söz söyləməz. O bildirilən bir vəhydən başqası deyil." ( ən-Nəcm /53/3-4 )
Onun risalətinə iman edib nubuvvetine şahidlik gətirmədikcə, heç bir qulun imanı səhih ola bilməz. Ona itaət edən cənnətə girər, ona qarşı gəlib üsyan edən cəhənnəmə girər. Uca Allah belə buyurmaqdadır : " Xeyr, Rəbbinə and olsun ki aralarında çıxan anlaşılmazlıqlarda səni hakim edib sonra da verdiyin hökmdən ötəri içlərində heç bir çətinlik eşitmədən tam bir təslimiyyətlə təslim olmadıqca iman etmiş olmazlar." ( ən-Nİsa /34/28 )
Əvvəldən hər bir nəbi (peyğəmbər) xüsusilə öz qövmünə göndərilərkən Məhəmməd -sallallahu əleyhi və səlləm- bütün insanlığa peyğəmbər olaraq göndərilmişdir. Uca Allah belə buyurmaqdadır:
"Biz səni ancaq bütün insanlar üçün müjdələyici və qorxuducu olaraq göndərdik." (Səba / 34 /28 )
Əhli sünnə vəl-camaat uca Allahın peyğəmbərini açıq-aşkar möcüzələrlə, göz qamaşdırıcı sənədlərlə dəstəkləmiş olduğuna da iman edərlər: Bu möcüzələrdən biri və ən böyüyü ümmətlərin en fasahatlisi, en bəliği və söz ifadəyə gücü ən yüksək olanlarına qarşı Allahın özü ilə meydan oxuduğu Qurani Kərimdir.
Uca Allahın özü ilə peyğəmbərini dəstəkləmiş olduğu Qurandan sonrakı ən böyük möcüzələrdən biri də İsra və Mirac möcüzəsidir.
Əhli sünnə, Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləmin oyanıqlıq halında ikən ruh və bədəni ilə birlikdə səmaya yüksəldildiyinə iman edərlər. Bu isə İsra gecəsində reallaşmışdı. Gecə Məscidi Haramdan, Məscidi Axsaya aparıldığı Qurani Kərimin nassı ilə açıqca ifadə edilmişdir. Uca Allah belə buyurmaqdadır :
" Qulunu gecə, Məscidi Haramdan ətrafını mübarək etdiyimiz Məscidi Axsaya aparan (Allah) münəzzəhdir. Ona ayələrimizdən bəzisini göstərək deyə. Şübhəsiz ki O eşidəndir, görəndir." (əl-İsra /17 )
Sonra Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləm- səmaya yüksəldilmişdir. Yeddinci səmaya qədər çıxmış, daha sonra da bundan kənara, şanı uca Allahın dilədiyi yüksəkliklərə qədər çıxmışdır. Bura yanında Cənnəti Me'va'nın tapıldığı Sidre-i Müntehadır.
Şanı uca Allah ona verdiyi vəhylər ilə onu təltif etdi, onunla danışdı. Gecə və gündüz boyunca qılınacaq beş vaxt namazı ona əmr etdi. Cənnətə girdi, oranı gördü, cəhənnəmi də gördü, mələkləri də gördü. Cəbrayılı da uca Allahın yaratmış olduğu gerçək surətində gördü. Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləmin ürəyi gördüklərini yalanlamadı, əksinə başgözüyle gördüklərinin hamısı gerçəyin özü idi.
Bunlar Peyğəmbərə bir təzim, onu digər peyğəmbərlərdən üstün bir şərəfə nail etmək və mövqesinin hər kəsin mövqesinin üstündə olduğunu açıqca ortaya qoymaq üçün olmuşdur.
Sonra Beytu'l-Makdis'e endi və digər peyğəmbərlərə imam olaraq namaz qıldırdı. Daha sonra da dan yeri ağarmadan əvvəl Məkkəyə geri döndü.
Uca Allah da belə buyurmaqdadır : " And olsun ki onu digər bir eniş(en)də görmüşdü. Sidretu'l-Münteha yanında, Cennetu'l-Me'vada onun yanındadır. O vaxt Sidreni bürüyən bürüyürdü. Göz başqa istiqamətə sürüşmədi və aşmadı da. And olsun ki o, Rəbbinin ən böyük ayələrindən bir qisimini görmüşdür." (ən-Nəcm /53/13-18)
Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləmin digər bəzi möcüzələri :
Uca Allahın peyğəmbərinə nubuvvetinin bir dəlili olmaq üzrə vermiş olduğu olduqca böyük möcüzələrdən biri, İnşiqaqı Qəmər (ayın yarılması) möcüzəsidir. Bu, müşriklər özündən bir möcüzə istəmələri üzərinə Məkkədə reallaşmışdı.
Yeməyin çoxaldılması. Bu da Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləmin dəfələrlə göstərdiyi bir möcüzədir.
Suyu çoxaltmaq və barmaqları arasından suyun fışqırması, yeməyin təsbeh etməsi. Bunlar da Peyğəmbər -sallallahu əleyhi və səlləmin çox görülən möcüzələrindəndir.
Xəstələri yaxşılaşdırmaq və bəzi səhabələrin maddi hər hansı bir dərman olmadan onun əli ilə şəfaya qovuşmaları.
Heyvanların ona qarşı ədəbli və hörmətli davranmaları, ağacların ona boyun əymələri, daşların ona səlam vermələri.
Peyğəmbərə xainlik edən və ona qarşı inadlaşan bəzi kəslərdən təcili olaraq intiqam alınması.
Qeybi xüsusları xəbər verdiyi kimi, özündən uzaq yerlərdə meydana gəlmiş bəzi hadisələri anında xəbər verməsi, hələ meydana gəlməmiş bəzi hadisələri bildirməsi, daha sonradan da onun xəbər verdiyi şəkildə bu hadisələrin reallaşması.
Ümumiyyətlə duasının qəbul edilməsi.
Uca Allahın onu qoruması və düşmənlərinin özünə zərər verməsini önləməsi. Əbu Hureyre -radıyallahu ənhdən belə dediyi rəvayət edilmişdir:
Əbu Cahil: Məhəmməd sizin aranızda yüzünü torpağa qoyur (səcdə edir) mi? deyə soruşdu. Ona: Bəli, deyilincə, belə dedi: Lat və Uzzaya and içərəm, əgər onun belə etdiyini görəcək olsam, heç şübhəsiz ya onun boyuna basaram yaxud onun yüzünü torpağlayarım . Rəsulullah -sallallahu əleyhi və səlləmin namaz qıldığı bir sırada o da çıxıb gəldi, onun boyuna basmaq istədi isə də onun birdən əlləriylə özünü qorumağa çalışaraq, arxasını dönüb qaçmaqda olduğunu gördülər. Ona: Sənə nə olur? deyə soruşduqlarında, bu cavabı verdi: Mənimlə onun arasında içi atəş dolu bir xəndək ilə çox dəhşətli şeylər və qanadlar vardı.
Bunun üzərinə Rəsulullah -sallallahu əleyhi və səlləm- belə buyurdu: "Əgər mənə yaxınlaşmış olsaydı, mələklər onu parça parça götürərdilər." (Müslim)

MÜSƏLMANIN MƏLƏKLƏRƏ İMAN MÖVZUSUNDA ƏQİDƏSİ

Bîsmilləhirrəhmanirrəhîym

Mələklərə iman mövzusunda müsəlmanın səhih əqidəsi ; hər hansı bir şübhə ya da tərəddüd haqqında danışılan olmadan qəti olaraq onların var olduqlarına inanması deməkdir. Uca Allah belə buyurmaqdadır :
" O peyğəmbər özünə Rəbbindən endirilənə iman etdi, möminlər də. Onların hər biri Allaha, ONun mələklərinə, kitablarına, peygamberlerine iman etdilər." (Bəqərə / 285 )

Mələklərin varlıqlarını inkar edən bir kimsə kafir olar. Çünki uca Allah belə buyurmaqdadır :
" Kim Allahı, mələklərini, kitablarını, peyğəmbərlərini və axirət gününü inkar etsə artıq o heç şübhəsiz uzaq bir pozğunluğa düşmüşdür." ( Nisa / 136 )

Müsəlmanın bu mövzudakı əqidəsi, mələklərə icmalı və təfsili olaraq inanmaqdır. Təfsili olaraq varlıqlarına iman etmək ; Allah və Rəsulunun adla ifadə etdiyi vəhy ilə vəzifəli olan Cəbrayıl, yağış ilə vəzifəli olan Mikayıl, Sura üfürməklə vəzifəli olan İsrafil, ruhları kabzetmekle vəzifəli olan ölüm mələyi, cəhənnəm atəşinin gözətçisi Qəmli, cənnətin gözətçisi Rıdvan, qəbir mələkləri Münkər və Nekir mələkləri kimi, adları zikr edilən mələklərin olduğunu qəbul etmək deməkdir.
Səhih əqidə sahibi bir Müsəlman, bunların varlıqlarına iman edər və bunların mənəvi varlıqlar olmayıb, Allahın nurdan varlığı, səmada məskun olan yaratdıqlarından bir varlıq növü olduqlarına inanarlar.
Onların xilqətləri çox böyükdür. Onların qanadları vardır. Kimilərinin iki, kimilərinin üç, kimilərinin dörd qanadı, kimilərinin də bundan da çox qanadı vardır.. Hatta Allah elçisi s.ə.v cəbrayılın 600 qanadından bahseder.
Mələklər, Allahın ordularından bir ordusudur. Bunlar şanı uca Allahın icazə verəcəyi zaman insan şəklinə girə bilmə gücünə sahibdirlər.
Mələklər, Allaha yaxınlaşdırılmış və Allah tərəfindən kərim qılınmış varlıqlardır. Kişilik, dişilik xüsusiyyətləri yoxdur, evlənməzlər və nəsilləri çoxalmaz.. Yeməzlər, içməzlər. Onların qidaları təsbehdir, tehlildir. Bundan əsla usanmaz və buna ara verməzlər, yorulmazlar, gözəllik və həya kimi xüsusiyyətlərə sahibdirlər.
Mələklər uca Allaha itaət və ONA üsyan etməmə fitrəti üzrə yara-tılmışlardır…. Uca Allah onlar haqqında belə buyurmaqdadır :
" Rəhman övladlığ götürdü dedilər. O bundan münəzzəhdir. Əksinə onlar mükerrem qullardır, sözləri ilə ONun önünə keçə bilməzlər. Onlar ONun əmri lazımınca iş görərlər. Allah onların qarşısında olanı da, arxalarında olanı da bilər. ONun razı olduğu kəslərdən başqasına şəfaət etməzlər. ONun qorxusundan titrəyərlər." ( Ənbiya /26/28)
Mələklər gecə gündüz Allahı təsbeh edərlər. Səmadakı Beyt-i Ma"muru təvaf edərlər. Allahdan qorxarlar və haşyet ilə ONA ibadət edərlər..
Qiymətli qardaşlarım ! Mələklərin xeyli çox növləri vardır : Kimiləri ərşi daşımaqla, kimiləri vəhy ilə, kimiləri dağlar ilə vəzifəlidirlər. Kimiləri cənnətin, kimiləri cəhənnəm atəşinin gözətçiliyini edərlər…. Kimiləri qulların əməlini təsbit etməklə, kimiləri ruhları götürməklə, kimiləri də qula qəbirdə sual soruşmaqla vəzifəlidirlər.
Onlardan möminlərə bağışlama diləyən, onlara dua edən, möminləri sevən kəslər olduğu kimi, elm məclislərində bir araya gəlib Allahı anan birliklərə qanad gərənləri də vardır.
Kimiləri insanla birlikdə olar və ondan ayrılmazlar, kimiləri qulları xeyirli işlər etməyə çağırar, kimiləri saleh kəslərin cənazələrinə qatılar, kimiləri də möminlərin yanında Allahın düşmənləri ilə cihad edərlər..
Kimiləri Saleh kəsləri qorumaqla və onların çətinliklərini aradan qaldırmaqla vəzifəlidirlər. Kimiləri kafirləri lənətləmək və onların üzərlərinə əzab endirmekle vəzifəlidirlər.
Mələklər , it və surət olan yerlərə girməz və Adəmoğullarının narahat olduğu şeylərdən onlar da narahat olarlar.
Qiymətli Müsəlmanlar ! Mələklər xeyli çoxdur, onların ədədlərini uca Allahdan başqa heç kim bilə bilməz. Uca Rəbbimiz belə buyurmaqdadır :
" Rəbbinin ordularını ONdan başqa kimsə bilə bilməz . " (Muddəssir /31)
Uca Allah onları görməmizi maneə törətmişdir. O baxımdan bizlər onları əsl yaradıldıqları şəkildə görəməyik. Bu qədər var ki bəzi qullarına üzərlərindəki pərdəni qaldırıb, onları göstərmişdir. Necə ki Peyğəmbər s.ə.v, Cəbrayıl ə.si iki dəfə uca Allahın özünü yaratmış olduğu əsl surətiylə görmüşdür. Uca Rəbbimiz bu mövzuda belə buyurmaqdadır :
" Yoldaşınız bir dəli deyil. And olsun ki o özünü açıq-aşkar üfüqdə görmüşdür." ( Təkvir / 22/23 )

SİFƏTLƏRİN NÖVLƏRİ

Bîsmilləhirrəhmanirrəhîym

Qiymətli qardaşlarım ! Kitab və sünnədə varid olan sifətlər iki hissəyə ayrılarlar. Onlar : Şəxsi sifətlər və hərəkəti sifətlərdir.
Şəxsi sifətlər : Nəfs, elm, həyat, qüdrət, eşitmə, görmə, danışma, kıdem - hər şeydən əvvəl meydana gəlme - əzəmət, kibriyə, uluv, zənginlik, rəhmət və hikmət…. Bu sifətlər Allahın şəxsində sabit, Allah ilə birgə qaim olub ondan ayrılmaz.
Hərəkəti Sifətlər : Bu sifətlər isə ; Allahın iradəsi və qüdrəti ilə əlaqəli sifətlərdir.
Məsələn : İstivə, dünya səmasına enməsi, gəlməsi, heyrət, gülmək, razı olmaq, sevgi, kerih görmə, qızma, sevinmə, qəzəb etmə kimi sifətlərdir.

ALLAH"IN GÖZƏL ADLARI
Qiymətli qardaşlarım ! Bir də Allahu azze və cellenin gözəl adları vardır… Bunlar özü üçün xüsusi əlamətlərdir… Allahu Təala Kərim kitabında, Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmdə sünnəsinde onları bizə bildirmişdir.
Bu adlardan hər biri bir sifətə və ya sifətlərə dəlalət edər. Onlardan hər ad öz masdarından ayrılmadıyar. Məsələn : əl-Alim, əl-Qədr, əs-Səmi, əl-Basar kimi adlar bunlardan bir neçə dənəsidir.
əl-Alim elm masdarından ayrılmadıyar. O söz Allahın elm sifətinə dəlalət etməkdədir…. Digər adların vəziyyəti də belədir. Bütün adların və sifətlərin mənalarını özündə cem edən ad şübhəsiz " ALLAH " sözüdür.
Allaha xas adların, ONun sifəti olmasına heç bir mane yoxdur. Məsələn : Allahu Təalanın " RƏHMAN " adı eyni zamanda Onun - mübaliğəli - rəhmət sifətidir…. Allahın bütün adları, ONun sifətlərinin üzərinə dəlalət edər və onların hamısı tərif sifətləridir.
Allahı adlarında birlemek isə ; ONun özünü adlandırdığı hər ada imanı tələb edir. Eyni zamanda o adın dəlalət etdiyi mənaya da imanı tələb edir.
Məsələn : Quranda " RƏHM " Allahın adı olaraq zikr edilmişdir. Biz bu adın Allaha aid xüsusi bir ad olduğuna iman edərik…. Ayrıca olaraq bu adın Allahın rəhmət sahibi olduğuna dəlalət etdiyinə də iman edərik.
Xülasə Quran və səhih sünnədə varid olan Allahın bütün ad və sifətlərinə etiqadımızın bu şəkildə olması lazımdır.

ALLAHU TƏALANIN ADLARININ ƏDƏDİ

Qiymətli qardaşlarım ! Allahın doxsan doqquz adı olduğu Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm deyil səhih bir rəvayətdə bilinməkdədir.
" … Əbu Hureyre r. a. dan. Rəsulullah sallallahu əleyhi və selem belə buyurdular : Allahın doxsan doqquz adı vardır. Kim onları saysa cənnətə girər, Allah təkdir, təki sevər. " (Buxari / 6410/7392 - Müslim / 2677 / 5 . 6)
" … Rəsulullah s.ə.v yenə bir duasında belə buyurar : Ey Allahım ! Özünü adlandırdığın və Kitabı"nda endirdiyin və yaxud da qatındakı - biz tərəfindən bilinməyən - qeyb elmində özünə saxladığın bütün adlarınla sənə dua edirəm. Kur"anı könülümün baharı, ürəyimin cilası et. Onunla hüznümü, qəm və kədərimi gedər....... " (əhməd /1.391-Tabərəni M kəbirde /10352)
Qiymətli qardaşlarım ! əlbəttə ki Hədislərdə zikri keçən Allahın adlarını saymaqdan murad, onları əzbərləmək, mənasını anlayıb öyrənmək və onlarla Allaha təvəssül edərək dua etməkdir.
AD VƏ SİFƏTLƏR TÖVHİDİNİN DƏLİLLƏRİ

Bu növü Tövhidin dəlilləri Quran və səhih sünnədə çoxdur, hətta Quranda Allahın gözəl adlarının və uca sifətlərinin olmadığı Ayə yox kimidir..Allahın ad və sifətlərinə şamil ən əhəmiyyətli surələrdən biri bilindiyi kimi ixlas surəsidir. Rəsulullah s.ə.v onun Quranın üçdə biri olduğunu söyləmişdir ..Allahu Azze və Celle belə buyurar :
" Də ki : O Allah birdir. Allah sameddir. - yəni hər şey varlığını və davamlılığını ONA borcludur və hər şey Ona möhtacdır. O heç bir şeyə möhtac deyil. Hər şeyin baş vuracağı, kömək dileyeceği tək varlıq O dur. - Özü doğurmamışdır və - başqası tərəfindən də - doğurulmamışdır. Heç bir şey Onun tayı olmamışdır. " (İxlas /1/2/3/4 )
Bu uca surə, kamal sifətlərin hamısını Allaha isbat edərkən nöqsan sifətlərin hamısından da Allahı tənzih etməkdədir.
Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmin Quranda ən böyük Ayə olduğunu söylədiyi Ayete'l-Kürsüde də Allahu Təala belə buyurar :
" O Allah ki ; özündən başqa ilah olmayan Allah"dır. Daim diri və varlıqlarını qoruyub idarə edəndir. Özünü nə bir mürgüləmə nə də yuxu tutmaz. Göylərdə və yerdə olanların hamısı ONundur. ONun icazəsi olmadan özünün qatında kim şəfaət edə bilər ? Onların önlərində və arxalarında olanı bilər. ONun elmindən özünün dilədiyi qədərindən başqa bir şey qavraya bilməzlər. ONun kürsüsü, göyləri və yeri örtmüşdür. Onları qoruyub güdmək özünə ağır gəlməz. O, ucadır böyükdür. " (Bəqərə /255)

ALLAH"IN SİFƏTLƏRİNDƏN BƏZİLƏRİ
Allahın həyat sifəti :
" Allah ki ONdan başqa ilah yoxdur, daim diri və varlıqlarını qoruyub idarəçidir. " (Əli/imran /2)
Allahın nəfs sifəti :
" Sən mənim nəfsimdə olanı bilərsən, mən sənin nəfsində olanı bilməm. Çünki qeybi bilən tək Sənsən. " ( Maidə /116 )
" Səni öz nəfsim üçün seçdim. " ( Taxa /41 )
Allahın vecih ( yüz/üz ) sifəti :
" Tək Rəbbinin cəlal və ikranı sahibi üzü baqi qalacaq. " (Rəhman /27)
Allahın iradə sifəti :
" ONun işi, bir şeyin olmasını istədimi ona yalnız " ol " deyər, o da dərhal olar. " (Yəsin /82)
Allahın ayn ( göz ) sifəti :
" Ey Musa gözümün önümdə büyüyesin deyə sənin üzərinə məndən sevgi qoydum.." (Taxə /38)
" Dəvəti rədd edilmiş olan Nuha bir mükafat olmaq üzrə verdiyimiz gəmi, gözlərəmizin qarşısında axıb gedirdi. " (Qəmər /14)
" Rəbbinin hökmünə səbr et, çünki sən gözlərəmizin önündəsən. Kalktığın zamanda Rəbbini
təriflə an. və yerin qeybi Onundur. O nə gözəl görəndir. " (Qəhf /26)
Allahın kəlam ( danışma ) sifəti :
" Allah Musa ilə danışmışdı. " ( Nisa / 196 )
" Musa, təyin etdiyimiz vaxtda bizimlə görüşməyə gəlincə, Rəbbi onunla danışdı. " (Əraf /143)
Allahın səmi ( eşitmə ) sifəti :
" Ona bənzər heç bir şey yoxdur. O eşidəndir görəndir. " ( Şura / 11 )
" Doğrusu Allah eşidicidir...... " ( Həcc / 61 )
" Allah kasıb, biz isə zənginik, deyənlərin sözlərini and olsun ki Allah eşitdi." (Əli/İmran /181 )
Allahın Hubb ( sevmə ) sifəti :
" O onları sevər, onlar da O Allahı sevərlər." ( Maidə / 54 )
Allahın yəd ( əl ) sifəti :
" Rəbbin ona dedi ki : " Ey İblis, iki əlimlə yaratdığıma səcdə etməkdən səni saxlayan nədir. Böyüklükmü göstərdin yoxsa ucalardanmı oldu ? " (Sad / 75 )
" Yəhudilər : " Allahın əli bağlıdır " dedilər. Öz əlləri bağlandı və söylədiklərindən ötəri lənətləndilər. Xeyr Allahın iki əli də açıqdır, dilədiyi kimi verər. " (Maidə /64 )
Allahın kadem ( ayaq ) sifəti :
" Lakin cəhənnəm dolmaq bilməz. Nəhayət Allah ayağını onun üzərine qoyər, o da yetişər, yetişər deyər. İşdə o zaman cəhənnəm dolar və bəzisi bəzisinə büzülər." (Buxari /4849.4785- Müslim / 2846 /35.36.37.38 )
Allahın meci ( geliş ) sifəti :
" Onlar buluddan kölgələr içində Allahın və mələklərin gəlməsini və işin bitirilməsinimi gözləyirlər ? " (Bəqərə / 210 )
" İman etmək üçün mələklərin gəlməsini, ya da Rəbbinin gəlməsini, ya da Rəbbinin bəzi Ayələrinin gəlməsinimi gözləyirlər ? ." (Ənam / 158 )
" Xeyr, yer tamamilə parça parça olduğu və mələklərin saf saf düzülüb Rəbbin gəldiyi zaman ; o gün cəhənnəm gətirilər və insan etdiklərini bir-bir xatırlayar. Lakin bu xatırlamanın nə faydası olar ki " ( Fəcr /21.22.23 )
Allahın ərşi istivə ( yəni oraya oturma, qurulma, yerləşmə ) sifəti :
" Rəhman ərşə istivə etdi. " ( Taxa /5-Əraf /54-Yunus /3- Rəd /2 Furqan /59- Səcdə /4-Hədid /4 )
Qiymətli qardaşlarım ! Unutmayaq ki, texnologiyanın göz rənglədiyi və baş bulandırdığı içərisində olduğumuz bu xəyal çağında, inananların ən əhəmiyyətli problemləri TÖVHİD problemidir.
Bu səbəbdən tövhid əqidəsi istənildiyi məna və mahiyyətdə öyrənilib ona uyğun bir həyat yaşanmadığı müddətcə, içində olduğumuz bu qarışıqlıq, bu fitnə və bu zillətdən xilas olmamız əsla mümkün deyil.
Son söz olaraq Rəbbimizdən niyazım ; bizlərə tövhid əqidəsi üzrə bir həyat yaşamağı nəsib etsin..Amin

İSİM VE SIFATLAR TÖVHİDİ

Bîsmilləhirrəhmanirrəhîym

Qiymətli qardaşlarım ! Allah"a imanın üçüncü əsası ; ad və sifətlər tövhididir. Allaha imanın həqiqi mənada reallaşması üçün bir qulun Allahı ad və sifətlərində birlemesi lazımdır.
Allahı ad və sifətlərində birlemenin mənası isə budur : Allahın, ən gözəl ad və sifətlərin sahibi olduğuna … Bütün kamal sifətlərlə muttasıf olduğuna … Nöqsan sifətlərdən münəzzəh olduğuna ... ONun, ad və sifətləri ilə yaradılmışların hamısından ayrıldığına və tək olduğuna qəti olaraq iman etmək deməkdir.
Bu tövhid budağı ; - adından da müəyyən olduğu kimi - Allahu Təalanın öz nəfsi üçün isbat etdiyi və Rəsulullah s.ə.vin Allah üçün isbat etdiyi gözəl adları və uca sifətləri bildirən bir tövhid budağıdır….. Bu ad və sifətləri Kitab və Sünnədə gəldiyi kimi sözük və mənalarını təhrif etmədən, necə və nə qədərliyini araşdırmadan və yaradılmışların ad və sifətlərinə bənzətmədən olduğu kimi qəbul edib onlara eləcə iman etmək lazımdır.
Qiymətli Müsəlmanlar ! zikri keçən bu tərifdə də izah edildiyi kimi ad və sifətlər tövhidi üç əsas üzərinə bina edilmişdir. Bunlar :
1 - Allahı məxluqata bənzətməmək və ONU bütün nöqsan sifətlərdən tənzih etmək.
2 - Kitab və Sünnədə sabit olan ad və sifətlərə çox etmədən, nöqsanlaşdırmadan, təhrif və ləğv etmədən iman etmək.
3 - Bu sifətlərin mahiyyətini idrak etmə arzusunu tərk etmək və bu əsaslardan çölə çıxmamaq … Kim bu sərhədləri aşsa, Rəbbini bu mövzuda haqqıyla birlememiş və ad və sifətlər tövhidini reallaşdırmamış olar.
Birinci əsasla əlaqəli tövhidin reallaşdırılması və dəlilləri :
Bu mövzuda tövhidi reallaşdırmaq ; Allahın sifətlərindən hər hansı bir sifətin, məxluqatın sifətlərinə bənzəmədiyini söyləmək və Allahı ondan tənzih etməkdir….. Rəbbimiz belə buyurmaqdadır :
" Onun bənzəri heç bir şey yoxdur...... " (Şura /11)
" Heç bir şey Onun tayı olmamışdır... " (İxlas / 4)
" Allaha məsəllər verməyə - yəni bir sıra bənzərlər ortaya çıxararaq Allahı onlara bənzətməyə və ONU, qaçdığınız ortaqlarla müqayisə etməyə - cəhd etməyin.." (Nəhl / 74)
Yenə bu tövhid əsasına, Allahın özünü vasfettiği və Rəsulunun Rəbbini vasfettiği uca sifətləri pozan hər şeydən Allahı tənzih etmək də girər…. Allahı ad və sifətlərində birleyen bir müsəlman Onu əşden, ortaqdan, bənzərdən, köməkçidən və tənzih etməsi də lazımdır.
Eyni zamanda özünə iman etdiyi Rəbbisini yuxu, acizlik, yorğunluq, ölüm, cəhalət, zülm, qəflət, unutma kimi nöqsan sifətlərdən də tənzih etməsi lazımdır.
İkinci əsasla əlaqəli tövhidin reallaşması və dəlilləri :
Quran və səhih Sünnədə sabit olan Allahın ad və sifətləriylə kifayətlənib, bu qaynaqların xaricində zikr edilən ad və sifətləri Allaha izafə etməmək lazımdır.
Şübhəsiz ki Allahın gözəl adları və uca sifətləri eşitmə və nəql yoluyla əldə edilər ; rəy və içtihat yolu ilə əsla əldə edilə bilməz….. Allahu Təala öz nəfsini hansı adlarla adlandırdı və hansı sifətlərlə də öz nəfsini sifətləndirdi isə, o ad və sifətlərlə Allahı adlandırma və sifətləndirmə məcburiyyətindəyik…. Onlara bir şeylər əlavə etməmək və onlardan bir şeylər çıxarmamaq lazımdır.
Yəni Allahın bu mövzuda qoyduğu sərhədi ifrat və ya təfrit yoluyla aşmamak lazımdır… Çünki Allahu Təala öz ad və sifətlərini hər kəsdən daha yaxşı bilər….. Rəbbimiz bu mövzuda belə buyurar :
" Də ki, sizmi daha yaxşı bilərsiniz yoxsa Allahmı ?...... " (Bəqərə / 140)
وَلِلّهِ الأَسْمَاء الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا وَذَرُواْ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَآئِهِ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ

" Ən gözəl adlar Allahındır. O halda ONA o gözəl adlarla dua edin. Onun adları haqqında əyri yola gedənləri buraxın. Onlar etmekte olduqlarının cəzasını çəkəcəklərdir." (Əraf /180)
Şübhəsiz ki Allahu Təala öz nəfsini hər kəsdən daha yaxşı bilər və daha yaxşı tanıyar. ...Bununla birlikdə, doğru sözlü və düzgünlükləri təsdiq edilən peyğəmbərlər də - özlərinə vayhedilmesinden ötəri - Allahın ad və sifətlərini ən yaxşı bilən kəslərdir.
İmam Əhməd r.ə h"ın də dediyi kimi : Allahın özünü sifətləndirməsinin xaricində və Rəsulullahın Rəbbini sıfatlamasının xaricində Allahu Təala əsla sifətləndirilməz…. Bu barədə Quranın və səhih sünnənin xaricinə çıxmaq doğru deyil. ...(Er-Ravdatun Nediyye fi Şərhi Əqidə idi'- Vasıtiyye : s / 22.)
Buxarinin müəllimi Nuaym min Hammad isə belə deməkdədir : Allahı məxluqatına bənzədən küfrə girər…ONun öz nəfsi üçün vasfettiği sifətləri inkar edən də küfrə girər.. Allah və Rəsulunun Allahı sifətlamasında ONU məxluqata bənzətmə yoxdur.(Er-Ravdatun Nediyye fi Şərhi Əqidə idi'-Vasıtiyye :s / 22.)
İşdə bu əsas gərəyi hər qul, Kitab və səhih sünnədə zikr edilən ad və sifətlərə inanması ; onları Ərəb dilindəki açıq mənaları üzrə qəbul etməsi ; onları öz mənaları xaricinə çıxardaraq təhrif və tətil etməməsi lazımdır.
Üçüncü əsasla əlaqəli tövhidin reallaşması və dəlilləri :
Kitab və səhih sünnədə zikr edilən gözəl ad və uca sifətlərə onların keyfiyyətini soruşmadan, künhünü araşdırmadan iman etmək bir qula lazımlı olan şeydir.... Çünki bu sifətlərdən hər hansı bir sifətin keyfiyyətini bilmək o sifətin sahibi şəxsin keyfiyyətini bilməklə əlaqəlidir. Şübhəsiz ki sifətlər, sifətlənənlərin müxtəlifliyinə görə dəyişiklik ifadə edər. Allahın şəxsinə gəlincə ONun keyfiyyəti və künhünden sual olmaz, onları anlamağa - Allah bildirmədikcə - yol yoxdur. Bu səbəblə sələf imamları Allahın " İstivə" sifətinin keyfiyyəti soruşulduğu zaman belə deyirdilər : İstivə məlumdur - yəni mənası bilinər - keyfiyyəti isə naməlum. Ona iman etmək vacib, keyfiyyəti ilə əlaqəli sual soruşmaqsa bidətdir.
Qiymətli qardaşlarım ! görüldüyü kimi sələf, sifətlərdə keyfiyyətin məlum olmadığını və keyfiyyət haqqında sual soruşmanın da bidət olduğunu ifadə etmişlər…. Bu mövzu da bu nöqtəni unutmamaq lazımdır ki ; sifət sifətlənənin feri olub ona tabedir…. Allahın şəxsinin keyfiyyətini bilməyən bir kimsə bizdən Allahın kəlam sifətinin, eşitmə sifətinin, istivə sifətinin, dünya səmasına enmə kimi sifətlərinin keyfiyyətini soruşmağa haqqı yoxdur.
Bir kimsənin Allahın kamal sifətlərlə sifətlənmiş, onların sabit bir həqiqət olduğuna ; ONA heç bir şeyin bərabər olmadığına etiqad etməsi; Allahın eşitməsi, görməsi, danışması, istivə, əli dünya səmasına enişi kimi sifətlərin də şəxsi kimi sabit bir həqiqət olduğuna inanması deməkdir.
Allahın eşitməsi həqiqi olaraq vardır, məxluqatın eşitmə orqanlarına əsla bənzəməz…. Allahın gözü də belədir. ONun həqiqi basar sifəti vardır. Məxluqatın gözünə əsla bənzəməz, keyfiyyətini də biz bilmərik, onu ancaq Allah bilər…. Xülasə Allahın digər bütün sifətlərini də eynilə belə anlamaq məcburiyyətindəyik..
Qiymətli qardaşlarım ! bura qədər izah etməyə çalışdığımız ad və sifətlər tövhidin də müsəlmanın diqqət yetirməsi lazım olan bir neçə əhəmiyyətli xüsus vardır…. Bunlar Şunlardır :
1 - Təşbeh - bənzətmə - : Bir müsəlman, Yəhudilərin, Xristianların və Məkkəli müşriklərin etdiyi kimi ; Uzeyr ə.s üçün Allahın oğulu …. İsa ə.s üçün Allahın oğulu …. Mələklər Allahın qızlarıdır deyərək belə bir pozğunluğa əsla düşməməlidir.
Bununla birlikdə əhli təşbehin etdiyi kimi ; Allahın üzü məxluqatın üzü kimidir ..Allahın gözü məxluqatın gözü kimidir … Allahın əli məxluqatın əli kimidir ..Allahın nuzulü məxluqatın nuzulü kimidir.. və ya Allahın İstivəsı məxluqatın İstivəsı kimidir …deməməli və təşbehdən qətiliklə qaçınmalıdır..Allahu Təala bu barədə belə buyurmaqdadır :
لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ
".ONun mislisi kimi heç bir şey yoxdur. O eşidəndir, görəndir." (Şura /11)

" ONA bənzər həç bir şey yoxdur " sözündə təşbeh və bənzərliyi rədd etmə ……" O EŞİDƏNDİR, GÖRƏNDİR " sözündə də ilhad və tətili rədd etmə vardır.
2 - Təhrif - pozmaq və dəyişdirmək - : Bir müsəlmanın diqqət yetirəcəyi xüsuslardan biri də ; ad və sifətləri təhrif etməməkdir…
Yəni Allaha aid ad və sifətlərin lafızlarını dəyişdirəcək şəkildə bir hərf əlavə edərək və ya azaldaraq təhrif etməməsi …. bəzi bidətçilərin tevil adını verdikləri aldatma üsuluyla sözüklərin mənalarını dəyişdirərək təhrif etməməsi ….. və onlara lüğətdə istifadə edilməmiş fasit mənalar yükləməmesi lazımdır….
Məsələn : Allahın vəchini, Onun şəxsiylə şərh etmək, istivə sifətini zəbt ilə tevil etmək, Əl sifətini qüdrəti olaraq tevil etmək, fasit tevillər və təhriflərdir…. Bu səbəbdən bəsirətli bir Müsəlman bu kimi çirkin şeylərdən uzaq dayanması lazımdır.
3 - Tətil - ləğv etmək - : Yəni İlahi sifətləri nefyedib, Allahın şəxsində elə bir sifətin varlığını inkar etməkdir…. Digər bir ifadəylə ; Allahın ad və sifətləri olduğunu rədd edərək, o sifətlərin müqəddəs və mükəmməlliyini qəbul etməməkdir…. Müsəlmanın bu kimi vəziyyətlərdən də uzaq dayanması lazımdır.
4 - Tekyif - keyfiyyət, necəlik və hal - : Bu da Allahu azze və celle"nin sifətləri mövzusunda çirkin bir yanaşmadır…… Yəni sifətlərin keyfiyyətini təyin edərək künhünü iddia etməkdir.
Qiymətli qardaşlarım ! Müsəlman, Quran və səhih sünnədə zikr edilən gözəl adları və uca sifətləri təşbeh, təhrif, tətil və tekyif etmədən zahiri üzrə götürüb qəbul etmə məcburiyyətindədir…. Unutmayalımki bu üsul ; sələfi salehinin yoludur.
İmam Şövqəni bu barədə belə deyər : Sifətlər mövzusunda səhabə, təbiin və tebe-i təbiindən ibarət olan sələfin yolu : Sifətləri zahir mənaları üzrə təhrifsiz, şərhsiz, təşbehsiz və tətilsiz qəbul etməkdir. Səhabələr özlərinə sifətlərlə əlaqədar bir şey soruşulduğunda onunla əlaqədar dəlili oxuyur, " dedi ki, demiş ki " kimi sözlərdən imtina edirlər idi.
Və yenə ; Allah və Rəsulu belə buyurdu, onun qeyri bir şey bilmiyoruq. Bilmədiyimiz xüsuslarda danışaraq külfət altına girmərik deyirdilər. Bu fəzilətli əsrlərdə sifətlərlə əlaqədar müsəlmanların əqidəsi bir idi və hər kəs eyni əqidəyə sahib idi. Onların məşğuliyyətləri, Allahın özlərinə məşğul olmalarını əmr etdiyi şeylər idi. Bunlar isə : İman və tövhidin bütün qisimlərini öyrənib yerinə yetirmək, namaz qılmaq, zəkat vermək, oruc tutmaq, həccə getmək, cihad etmək, infak etmək, faydalı elm tələb etmək, insanlara haqqı öyrətmək, cənnəti qazanmağı tələb edən və atəşdən qurtuluşu təmin edən şeyləri muhafaza etmək, əmri bilmaruf və nəhyi xatırlanıl münkər etməkdir.
Səhabələr bunun xaricində Allahın mükəlləf etmədiyi şeylərlə meşgul olmurdular. Din onların zamanında saf olub bidətlərlə bulanmamıştı. "