ər-Rəddi
alel müqayisə ver rəy
Allah azze və Celle belə buyurur: Heç şübhəsiz biz
kitabı sənə insanlar arasında Allahın sənə göstərdiyi şəkildə hökm etməyin üçün
haqq ilə göndərdik. (Nisa/105)
Onların aralarında Allahın endirdiyi ilə hökm et sənə
gələn haqqı buraxıb da onların həvəslərinə əsla uyğun gəlmə (Maidə/48)
Allah azze və Cellenin endirdikləri : isə Kitab və
Sünnədir.
Allah azze və Celle belə buyurur: Allah sənə kitabı və
Hikməti endirdi. Və bununla sənə bilmədiyin şeyləri öğretti.Allahın sənin üzərindəki
fəzli kərəmi çox böyükdür. (Nisa/113)
Allahın ayələrini əyləncə edinmeyin.Allahın üzərinizdəki
nemətini və sizə öyüd vermək üçün endirdiyi Kitabı və Hikməti hatırlayın.Allahdan qorxun və bilin ki Allah hər şeyi haqqıyla
biləndir. (Bəqərə/231)
Necə ki sizə öz içinizdən ayələrimizi oxuyan sizi təmizləyən
sizə kitab və hikməti öyrədərək bilmədikləriniz təlim keçdirən bir peyğəmbər
göndərdik. (Bəqərə/151 Əli İmran/164)
Sizin evlərinizdə oxunan Allahın ayələrini və bir də
hikməti xatırlayın. Şübhəsiz ki Allah lətifdir habir'dir.(Ahzab/34)
Sizə özünə sarıldığınız təqdirdə dəlalətə düşməyəcəyiniz
iki şey buraxdım Bunlar Allahın kitabı və mənim sünnəm. (Hakim.1/93.s)
Rəsulullah (s.ə.v) də belə buyurur: Diqqət yetirin Mənə
Quran və bir də misli verildi. (Ebu Davud 5.c.4604)Yukarıda Bəhs etdiyimiz Ayələrdə
Kitab dan qəsd Quran Hikmətdən qəsd isə Sünnedir.Ayet və hədislərin açıq ifadələrindən də aydın
olduğu kimi insanların tabe olmaları üçün endirilən bu şəriət rəsulun Allahdan
götürərək insanlara öyrətdiyi oxutduğu təlim keçdirdiyi və sarılmalarını əmr
etdiyi kitab və sünnədir.
Allah azze və Celle belə buyurur: Rəbbinizdən sizə
endirilənə uyun (Ə'raf/3) -Onunla hərəkət edin onunla hökm edin
Çünki- Hər kim ki Allahın endirdiyi ilə hökm etməz isə işdə onlar kafirlərin də
özləridirlər. (Məide/44)
Bu ayəti kərimlərin
ortaya qoyduğu məna göz qarşısında saxlanılsa artıq mümkündürmü ki rəsul Allahın
endirdiyindən qeyri şeylərə tabe olsun. Yenə mümkündürmü ki insanlar arasında
Allahın endirdiyindən qeyrisi ilə hökm etsin. Allah azze və Celle nin nəyi
endirdiyi isə məlumdur. Yəni Quran da açıqca zikr edildiyi kimi Allahu Təala
Kitab və Hikməti endirmişdir. Və insanlar Arasında bunlar ilə hökm edilməsini əmr
etmişdir.
Allahın sənə göstərdiyi şəkildə insanlar arasında
hökm edəsin deyə sənə Kitab, ı haqq ilə endirdik Allah Rasülü,nün bir əsla söykənərək
hökm etməsi əmr edilmişdir. Ayələrdə də aydın olduğu kimi Allah ın endirdikləri
Kitab və sünnədir. Rəsul (s.ə.v) də Allahın endirdiyi və göstərdiyi şəkildə
hökm etməsi əmr edilmişdir.
İbn Abbas belə deyər: rəydən çəkinin Allah mələklərin
rəyini rədd etmiş və Mən sizin bilmədiklərinizi bilərəm demişdir. Peyğəmbərinə
də; Allahın sənə göstərdiyi kimi hökm ver demiş öz fikirinlə hökm ver deməmişdir.
(Haravi Zemmu'l-Kelam.no:260)
Avf b.Malikin nəql etdiyinə görə Peyğəmbər (s.ə.v)
belə buyurmuşdur: Ümmətim yetmiş küsür təriqətə ayrılacaq. Bunlar içində ümmətim üçün en təhlükəli
olanı məsələləri öz fərdi fikirləriylə Müqayisə edib halalı haram haramı halal
edən təriqətdir.
Hədisin Hamısını Taberani əl-Mu'cemul-Kebir'de və ayrıca
Bezzar rəvayət etmiş olub ravileri Səhihin ravileridirler.Hadis səhihdir. Hatib
əl-Bağdadi əl-Fakif vəl-Mütefakkih 1'179-180; Harevi Zemmu'i-Kelam.no:246.(58b-59a)
Tarıhu Bağdad XIII, 307-311 Beyhaki əl-Medhal 34-35 İbn Abdülberr Məscidi
beyani'l-ilm ıı. 163.Hakim Müstedrek IV, 430 Hakim hədisin Buxari və Müslimin şərtlərinə
görə səhih olduğunu söyləmişdir.
İmam Buxari Kitabul idiysəm bi's-Sünne Babı Ma
Yuzkeru min Zemmi'r-Re'yi və Tekellüfi'l-müqayisə başlığı altında iki hadisə
yer verər bunlardan bir dənəsi Urvedən nəql edilməkdədir və Abdullah b.Amrin
bir hədisini xəbər verməkdədir. İkinci hədis isə Ame'ş'ten nəql edilməkdədir.
Sehl b.Hanifin İttehümü re'yekum alə dinikum din mövzusunda rə"ylərinizə güvənməyin ifadəsinə yer verməkdədir.
İbn Həcər Buxari şərhində bu babda Beyhakidən canlı
İbn Məsud dan belə bir rəvayətə yer verər.
Summe yahdusu qövmün yakisune'l ümirə bi-araihim fe yehdimu'l-İslame-Sonra bir
birlik törəyəcək işləri öz rəyləri ilə müqayisə edərək ələ alacaqlar və İslamı
yıxacaqlar. (İbn Həcər XIII/241-247)
Ubade b. Samit Hz Peyğəmbərin; Rəyinizlə fətva verməyin
dediyini söyləyər. (Haravi Zemmu'l-Kelam.no:284)
İbn Ömər təvaf əsnasında Cabir b. Zeyd ilə qarşılaşar
və ona: Ey Ebü'ş-Şa'şa Sən Basranın fakihisin yalnız Quran və Sünnə ilə fətva
ver; əgər bunun xaricində bir şey etsən həm həlak olmuş həm də milləti həlaka
sürümüş olarsan. (Harevi Zemmu'l-Kelam.no:267)
Bir şəxs İbn Abbasa gəlir və Görüşün nə deyə soruşar.
İbn Abbas Mən rəy ilə danışdığım təqdirdə ayaqlarımın sürüşməsindən qorxaram
deyər. (Haravi Zemmu'l-Kelam.no:266)
Ömər deyir ki: Səhabələri rəy Sünnənin düşmənidirlər.
Hədisləri əzbərləməyi bacara bilmədilər özlərinə sual soruşulduğu vaxt te bilmirik deməkdən utandılar və rəylərinə söykənərək Sünnələrə
tərs düşdülər. Onlardan uzaq durun. (Harevi Zemmu'l-Kelam.no:253)
Səid b. əl-Müseyyeb xəbər verir; Ömər b. əl-Hattab
(r.ə) insanlar arasında ayağa qalxaraq; Ey insanlar bilin ki Ashabu'r-re'y Sünnənin
düşmanlarıdır.Ömerin canı əlində olan Allaha and içərəm ki Allahın peyğəmbəri vəfat
etmədən və vəhy kəsilmədən Allah insanları rəydən müstağni etdi. Əgər din rəy
ilə olsaydı mestlerin altına sığal çəkmək üstünə sığal çəkməkdən daha doğru
olardı. Aman ha onlardan çəkinin. (Harevi Zemmu'l-Kelam.no:252)
İbn Abbasdan belə dediyi rəvayət olunmuşdur: Cahiliyyə
xalqı bəzi şeyləri yerlər idi bəzi şeyləri də iyrəndiklərindən solayı yeməzdilər.
Deyərkən Uca Allah Peyğəmbərini göndərdi və Kitabını endirdi. Halalını və haramını
açıqladı. Artıq onun haram etdiyi haramdır halal etdiyi də halaldır. Haqqında şərh
etmədiyi isə bağışlanılmışdır. Sonra Dəkı: Mənə vəhy olunanda yeyən kimsə üçün
haram edilmiş bir şey tapa bilmirəm ayəsini sonuna qədər oxudu. (En'an/6)
Buxari təfsir. 99 Müslim zəkat. 24 Tirmizi libas. 6 İbn Macə ətimə. 60) Əbu
Davud/13/429-430)
Şa'bi'den nəql edilən bir rəvayətdə İbn Məsud belə
deyir: Görüşün nə görüşün nə deməkdən çəkinin. Sizdən əvvəlkilər belə dedikləri
üçün həlak oldular. Bir şeyi digərinə müqayisə etməyin yoxsa ayaqlarınız sürüşər.
(Harevi Zemmu'l-Kelam.no:271)
Şa'bi kanalıyla Mesruktan gələn bir rəvayət belədir.
Müqayisə edib də buna görə ayaqlarımın sürüşməsindən qorxaram. (Harevi
Zemmu'l-Kelam.no:283)
Şa'bi dedi ki: Sənə Peyğəmbərin (s.ə.v) səhabəsindən
izah edilənlərə sıx yapış öz rəylərindən izah edilənləri isə tualetə fırlat.(Camıı
Beyanil ilim (1066)
Evzaı dedi ki: İnsanlar səni tərk etsə də sələfdən
köçürülən əsərlərə (hədislərə) yapış. Sənə kəslərin rəyi/ağılı gözəl göstərilsə
də ondan çəkin.( Camı"u
Beyanil ilim (20779
Əhməd b. Hənbəl dedi ki: Rəy tərəflərinə qətiliklə
bir şey soruşmayın (Zemmu'l-Kelam (1416)
Əhməd b. Cəfər Ebü,l-Abbas əl-Farısı el-Istahrinin nəql
etdiyinə görə Ebü Abdullah Əhməd b.Hanbelin ashabu'r-rey haqqındakı qənaəti
budur:
Bunlar bidətçilərdir; pozğundurlar sünnəyə və əsərə
düşməndirlər hədisləri ləğv edərlər və Rəsulullah (s.ə.v) a qarşı çıxarlar' Əbu
Hənifəni və onun kimi fikirleşənləri
imam əldə edərlər onların dinini din əldə edərlər Rəsulullahın və səhabələrinin
sözlərini buraxıb da bu görüşə sapanlarınkından daha açıq pozğunluq nə ola bilər.
Bu fikirlərdən birini mənimsəyən yaxud təsdiqləyən və
ya ondan məmnun olan ya da onu sevən kimsə sünnəyə tərs düşmüş camaatdan
ayrılmış əsəri tərk edərək ona zidd bəyanda tapılmış və bidətə düşmüşdür.
Ashabu'r-Re'y'e gəlincə onlar ashabu's-sünne'yi
nabite və haşeviye deyə anlanıldırarlar. Əksinə Allahın düşməni ashabu'r-re'y
nabite və haşeviye'dir.Resulullah ın əsərlərini və hədislərini tərk edib rəy ilə
hərəkət etmişlər dində istehsan və müqayisə etmişlər. Kitab və Sünnəyə zidd
hökm vermişlər. Bunlar bidətçi cahil pozğundurlar. Yalan və böhtan ilə dünyalıq
qazanmağa çalışmaqdadırlar. Allah haqqı söyləyib əsərə tabe olan Sünnəyə sarılan
və Salehlərə uyğun gələn kimsəyə rəhmət etsin. (Ebu Yala, et'Tabakat'I/35-36)
Son Olaraq Ebübekir b. Əbu Davudun Şa'bi və Əbdürrəhman
İbn Mehdinin bu şeirlərini zikr edərək bu qısa işimizi bitiririk.
Və də anke axtarar-xahişli və kavluhum
Fe kavlu Rəsulullahı evlə və eşrahu
Və la təki min qövmün telehhev bi dinihim
Fe tetana fi ehli'l-hadisi və takdahu
Kəslərin rəy və sözlərindən aman ha uzaq dayan
Peyğəmbərin sözü ən yaxşı və ən açıq olandır
Dinini əyləncə edənlərdən olma əsla
Yoxsa hədis əhlinə dil uzadar onları qınayarsan
(Əbu Yala Tabakat II/54 Zehebi Nubela XIII/236)
Dinin-Nəbiyyi Məhəmmədin muxtarı
Ni'me'lmatiyyetu li'l-feta əl asaru
La terğabenne xatırlanıl-hədisi və ehlihi
Fe'r-re'yu leylun vəl-hədisi neharu
Peyğəmbər Məhəmmədin dini secilmiştir
Bir gənc üçün əsərlər nə gözəl də minikdir
Əsla hədisdən və əhli hədisdən üz cevirme
Rəy gecə hədis isə gündüzdür. (bilesin)
(Hatib Şərəf. r. 163)
Allah’ım ayaqlarımızı kitab və sunnedə
sabit et və bizlərin canlarını ancaq Doğru sözlü Müsəlmanlar olaraq al…. amin