23 Mart 2015 Pazartesi

İnsanın Qurtuluşuna Vəsilə Olacaq Üç Şey...!



 {Allah'ın elçisi (sallallahu aleyhi ve sellem) belə buyurur:

"Bu üç şey insanı qurtaran vəsilələrdir;

1- Gizli və açıqda Allahdan qorxmaq.
2- Kasıblıq və zənginliyə qənaətli davranmaq. - yəni israfdan qaçıb orta
yolu tutmaq -.
3- Qəzəbli və Sevincli halda ədalətli davranmaq. }

Əl - Əlbani Silsilətu's Sahiha: 1802.

20 Mart 2015 Cuma

Sui-qəsd Hücumları Haqqında Müsəlmanlara Uyarı!‏

Son günlərdə xüsusilə Fransada meydana gələn hadisələr səbəbiylə İslamda sui-qəsd hücumlarının hökmü məsələsi, din mövzusunda elmsizcə danışmağı peşə əldə edən kəslərin təkrar dillərinə düşmüş, cahillər quru səs-küylə alimlərin sözlərinə basqın gəlməyə çalışmaqdadırlar. Qulaqdan dolma olaraq xəbərdar olduqları, səhihini zəifini bilmədikləri dəlillər zikr etməkdə, rəvayətlərə qaynaq olaraq əslən hədis qaynağı olmayan əsər adları verməkdədirlər.

Menhec olaraq məzhəb təqlidini müdafiə edən, özlərinin istinbat və içtihat əhli olmadıqlarını etiraf edən kəslərin, ümmətin ümumisini maraqlandıran mövzularda bədxərccə ehkamlar kəsməqləri səmimiyyətsizlikdir. Ey Müsəlmanlar! Allahdan qorxun! "Haqqında məlumatın olmadığı bir işin dalınca getmə. Çünki qulaq, göz və ürək - bunların hamısı sahibinin əməlləri barəsində sorğu-sual olunacaqdır." (İsra 36)

"Onlara əmin-amanlıq və ya qorxu xəbəri gəldikdə, onu yayarlar. Halbuki bunu Peyğəmbərə və özlərindən olan nüfuz sahiblərinə çatdırsaydılar, içərilərindən onun mahiyyətinə varan kəslər o xəbəri bilərdilər. Əgər sizə Allahın lütfü və rəhmi olmasaydı, əlbəttə, az bir qisminiz istisna olmaqla, hamınız şeytana uyardınız." (Nisa 83)

Ka'b b. Eşref Sui-qəsdi Haqqında:

Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm Müsəlmanların idarəçisi idi. Kab b. El-Eşrefi öldürməyə təşviq edən O idi və O Allahın rəsulu, Müsəlmanların idarəçisi idi. Amma bu gün bu işləri edənlər bu iki xüsusiyyətə də sahib deyildirlər.

İdarəçi onlara razılaşmasını pozan bir razılaşmalını öldürmək üçün icazə verdi mi?
Həm onlar Ka'b b. El-Eşrefin vəziyyətini bu əmrdən əvvəl də bilən səhabələrdən dahamı çalışqanlar? Səhabələrdən heç biri öz başına onu öldürməyə getməmişdi. Şübhəsiz onlar - Allah onlardan razı olsun - bunu idarəçiləri olan Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm icazə vermədən etməmişlər. İcazə verdiyində bunu reallaşdırdılar. Allah onlardan razı olsun və bizləri doğru yola çatdırsın.

Şeyx Saleh b. Fevzan əl-Fevzan hafazahullah, bu dəlili gətirənlərə cavab olaraq belə demişdir: "Ka'b'ın öldürülməsi hekayəsində sui-qəsd hücumlarının caiz olmasına bir dəlil yoxdur. Çünki Ka'b b. El-Eşrefin öldürülməsi Müsəlmanların idarəçisi olan Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in əmriylə reallaşdırılmışdı. Ka'b, razılaşma daxilində olan xalqdan idi. Razılaşmağa xəyanət edincə, Müsəlmanları onun pisliklərindən qorumaq üçün öldürülməsinə icazə verilməsi lazımlı oldu. Onun öldürülməsi idarəçinin icazəsi olmadan, insanların fərdi olaraq və ya onlardan bir camaatın qənaətiylə reallaşmamışdır. Bu gün bu sahədə bilinən sui-qəsd hücumları isə belə deyil. Bu daşqınlığı İslam təsdiqləməz. Çünki bu, İslam və Müsəlmanlar haqqında böyük pisliklərə səbəb olar. "[1]

 Ka'b b. əl-Eşref öldürüldüyündə möminlər qüvvətli idilər. Bu hadisədən sonra Yəhudilərin qüvvəti qırılmışdır. Onlardan hər biri ancaq qorxaraq səhərləmişlər. Şeyhulislam İbn Teymiyye rahimehullah'ın əs-Sarimu'l-Meslul'da izah etdiklərinə baxın. [2]

O zaman Müsəlmanlar qüvvətli olmaları və Yəhudilərə qarşı qoya biləcək hazırlıqlarının olması səbəbiylə Ka'b'ı öldürdüklərini elan etmişlər idi.
Amma bu gün onlar bir çox ölkələrdə etdikləri partlatma və sui-qəsd hücumlarından sonra qaçırlar və onların xaricindəki günahsız kəslər də buna görə şiddətli bəlalara uğrayırlar.

Yenə Müsəlmanlar - bu günlərdə görüldüyü kimi - mislləmə edəcək gücə sahib deyildirlər.
Düşmənlərin bu kəslərin etdikləri səbəbiylə dininizə və ümmətinizə müsəllət olmaları gözəl görülə bilərmi?

Əgər: "Onlar bu hücumlardan əvvəl zatən bizə qarşı müsəllət olmuşlar" deyilsə,

Ümmətin yükünü yüngülləşdirməyə səy qöstərməniz mi yoxsa daha da ağırlaşdırmağa səy qöstərməniz mi lazımdır? Pisliyin azaldılması dini bir hədəf deyilmi? Yoxsa vəziyyət belə dedikləri kimidirmi?: "Onlara parça toxudum, lakin onlar üçün parça toxuyacaq kimsə görmədim. Bunun üzərinə toxuma dəzgahımı qırdım."

Ka'b b. əl-Eşref xaincə öldürülməmişdir. Nevevinin Muslim şerhinde[3]  Qazı Iyazdan - Allah hər ikisinə də rəhmət etsin - nəql etdiyi sözlərə baxın. Lakin bu gün edilənlər xainlik əhatəsinin xaricində qalmaz.

Səhabə yalnız Ka'b'ı öldürmüşdür. Çünki yalnız onun öldürülməsinə icazə verilmişdi. Amma bu kəslər yaş ya da quru hər şeyi yox edirlər. Çünki partlatma hərəkətlərinin nə yuları nə də gəmi vardır!

Keçən şərhlər, eyni zamanda Yəhudi Əbu Rəfi Selləm b. Ebi'l-Hukayk'ın və bənzərlərinin öldürülməsini dəlil gətirənlərə də bir cavabdır. Allah ən yaxşı biləndir.

Burada iki əhəmiyyətli məsələ vardır:

Birincisi: Hədd cəzalarını kim tətbiq edər? İdarəçimi, yoxsa xalqdan hər kəs tətbiq edə bilərmi?

İkincisi: İdarəçi hədd cəzalarını tətbiq etməzsə xalqdan bəziləri - detala getmədən - onu tətbiq edə bilərmi?

Birinci məsələyə gəlincə:

Əhli Sünnə'nin zikr etdiyi görüş budur: Hədd cəzalarını tətbiq haqqı başqalarının deyil, tək idarəçinin haqqıdır. Kimsənin bu mövzuda çəkişməsi caiz deyil. Necə ki İmam Əhməd b. Hənbəl rahimehullah belə demişdir: "Feyin bölünməsi və hədd cəzalarının tətbiq olunması idarəçilərə aiddir. Heç kim bu mövzuda onları tənqid edə bilməz və onlarla çəkişə bilməz. "[4]

İbnu'l-Medini rahimehullah da eynisini dilə gətirərək belə demiştir[5] : "Feyin bölünməsi və hədd cəzalarının tətbiq olunması idarəçilərə aiddir. Heç kim bu mövzuda onları tənqid edə bilməz və onlarla çəkişə bilməz. "[6]
əl-Lalkai, İbnu'l-Medini'den bir kimsənin xaricilərə və oğrulara qarşı özünü müdafiə edə biləcəyini söylədiyini və belə dediyini nəql edər: "Bütün rəvayətlər bunların öldürülməsini deyil, yalnız vuruşulmasını əmr etməkdədir. Ona hədd cəzasını özü tətbiq edə bilməz. Lakin onun vəziyyətini Allahın idarəçi etdiyi kimsəyə həvalə edər və o da bu mövzuda hökm edər."

Necə ki Qazı allame Şövqəni rahimehullah bu mövzuda icma olduğunu açıqlayaraq belə demişdir:

"Lakin bu vəzifənin idarəçiyə aid olduğuna bu xüsus ilə dəlil gətirmək mümkündür: Bizə mütevatir olaraq gəldiyinə görə Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm zamanında, onun hüzurunda və onun əmriylə olması xaricində heç kim hədd cəzası tətbiq etməmişdir. Raşid xəlifələr dövründə və onlardan sonrakı bütün əsrlərdə və şəhərlərdə də vəziyyət belə idi. dalba dal gələn əsrlərdə vəziyyət belə davam etmişdir. Bütün bunlar hədd cəzalarını tətbiq işinin idarəçiyə aid olduğunu göstərməkdədir. İdarəçinin və ya İslam sultanlarının olmadığı zaman hədd cəzalarını onlar tətbiq edər. Əgər İslam idarəçisi və ya Allahın həddlərini tətbiq edəcək kimsə yoxsa bu vəcib Müsəlmanlara vəcib'i- kifaye olar. Bu cəzalar bir kimsədən ancaq tətbiq olunmaqla düşər. Bu vəcib'liyin əsli Müsəlmanlara istiqamətli olaraq qalmağa davam edər. ."[7]

Fiqh kitaplarına [8] baxan alimlərin sözlərinin bu nəql edilənlərin xaricinə çıxmadığını görər. Ancaq köləsinə və ya nökərinə qarşı əfəndinin vəziyyəti bundan xaricdir. Bu mövzunun detallarına girmənin yeri bura deyil.

Şemsuddin Əbul-Ferac el-Makdisinin Şerhu'l-Kebir'deki bu sözləriylə icma iddiasına dəlil gətirilmişdir: "Bir məsələ: Hədd cəzasını idarəçi və ya onun vəzifələndirdiyi adamdan başqasının tətbiqi caiz deyildir." Çünki bu Allah Təalanın haqqıdır və bu məsələ ictihada möhtacdır. Bu işi haqqıyla yerinə gətirə bilməyəcək kimsəyə güvenilemez…" Sonra rəy əhlinin kölə və ya nökərə hədd cəzasının əfəndisi tərəfindən tətbiq olunmasını qadağan etmələrini və bu vəzifənin də idarəçiyə aid olduğu fikirlərini zikr edər. Onlar deyərlər ki: "…Çünki hədd cəzası ancaq dəlil və təsdiq ilə vəcib olar. Bunun üçün; şahidlərin ədalətli olması, birlikdə gəlmələri və ya eyni məclisdə olmaları, zinanın həqiqətinin zikr edilməsi və digərləri kimi bir fakihin bilməsi lazım olan şərtlər güdülər. Yenə bir fakih, bu mövzudakı ixtilafları, bu mövzudakı doğru fikiri, təsdiqi vs. bilməlidir. Eynilə azad kəslərin hədd cəzalarında olduğu kimi bu vəzifə idarəçiyə və ya onun vəzifələndirdiyi kimsəyə həvalə edilir&"[9]

Bu söz ilə İmam Əhməd və İbnu'l-Medini'nin sözləri müxaliflərin fikirinə zidddir. Çünki onların sözündəki: "Hədd cəzalarının idarəçilərə aid olması keçmişdir" ifadəsi, elm əhlinin görüşünün bu şəkildə keçdiyinə və möminlərin yolunun bu olduğuna bir dəlildir. Necə ki Şövqəni bunu açıqca ifadə etmişdir. Bu mövzuda idarəçilərlə çəkişən üçün bu vəziyyətlər söz mövzusudur:

1- Əhli Sünnə vəl-Camaatın əsaslarına müxalif çıxmışdır.
2- Aydın olacağı kimi, idarəçilərə qarşı fitnələrin qapısını açmışdır.
3- Müsəlmanlar arasında qarışıqlıq qapısını açmışdır. Çünki hədd cəzalarının tətbiq olunması ictihada möhtacdır. Hədd cəzasını haqqıyla yerinə gətirə bilməyəcək kəslərə bu mövzuda güvenilemez. Bu işin idarəçiyə buraxılması lazımdır. [10]

Əks halda bu çəkişmə qapısını açar. Bunun fitnəyə aparacağında bir şübhə yoxdur. Bəzən bu, cahiliyye nərələrinin atılmasına, irqçiliyə, qrupçuluğa, məzhəbçiliyə və bənzərlərinə səbəb olar. Amma idarəçi ictihadını tətbiq edəcək qüvvətə malikdir. Bu işi idarəçi tətbiq etdiyi zaman bəhs edilən pisliklərdən yana ona etibar ədilər. Allah ən yaxşı biləndir.

Sizlər bu gün Müsəlmanların idarəçiləri və ya onların vəkillərisinizmi? Bu mövzuda idarəçilərlə çəkişmək üçün dəliliniz nədir? Sünnə və sələfdən gələn tətbiq, bu işdə çekişilemeyeceğini göstərməkdədir. Sizlər sələfə tabe olanlarsınızmı?

Şeyhulislam İbn Teymiyye rahimehullah da idarəçilərin zülmünə səbr etməyi əmr edən hədislər zikr etdikdən sonra belə demişdir: "Onların zülmlərinə səbr etmək, onların haqqlarını vermək və məzlumun haqqını Allahdan istəmək əmr edilməklə birlikdə, məzlumun bu kimi hallarda üsyan edərək döyüşməsinə icazə verilməmişdir. Çünki belə bir vəziyyətdə döyüşmək fitnədir. "Malı uğrunda öldürülən şəhiddir, dini uğrunda öldürülən şəhiddir" buyurulmuşdur. Əgər oğrula vuruşsa bu fitnə olmaz. Çünki bütün insanlar bu mövzuda köməkçi olarlar. Zalım kimsə xaricində xalqdan kimsə zərər görməz. İdarəçilərlə döyüşmək isə bunun tam əksinənədir. Çünki bunda fitnə vardır. Onların zülmündən daha böyük əhatəli bir pisliyə səbəb olar. Bu mövzuda qanuni olanı səbr etməkdir. "[11]

İkinci Məsələ: İdarəçi hədd cəzalarını tətbiq etməzsə baxılar; hisbe əhli/polislərin bunu tətbiq imkanları vardırmı? Və ya bu, böyük alimlər və bənzərləri tərəfindən, ağırlıq təşkil edən pislik bir tərəfə, böyük pisliklərə səbəb olmadan tətbiq oluna bilirmi? Şübhəsiz bu məsələnin detalları vardır. Əgər bunu yerinə yetirməyə imkan varsa zalım maneə törədilər, məzluma kömək edilər. - Daha əvvəl keçdiyi kimi - idarəçi və ya halqa qarşı bir pislik meydana gəlmədən pisliyin qapısı bağlanılar. Dəlillərin ümumi ifadələrinə və dinin qaidələrinə uyğun olan budur. Necə ki Şeyhulislam İbn Teymiyye rahimehullah belə demiştir[12]

  "Doğru görüş, "Əgər bunu ədalətlə yerinə yetirməyə güc çatdıra bilsələr, hədd cəzalarını yalnız idarəçi və onun vəkilləri tətbiq edə bilər" deyənin fikiridir. Fakihlerin dedikləri kimi bu iş idarəçiyə aiddir. Bu mövzuda yalnız idarəçi ədalətli ola bilər və güc çatdıra bilər… Eyni şəkildə, idarəçi hədd cəzalarını tətbiq etməzsə və ya ondan aciz qalsa, başqasının bu cəzanı tətbiq imkanı var deyə bu işin ona həvalə edilməsi lazım deyildir…"

"Bu vəcib'lərdə əsl, onun ən gözəl şəkildə yerinə yetirilməsidir. İdarəçi tərəfindən yerinə yetirilməsi mümkün olduğu zaman ikinci bir adama ehtiyac olmaz. Əgər bunu idarəçi yerinə yetirməzsə və bu cəzaların tətbiq olunması, tətbiq olunmamasından daha böyük pislik gətirməyəcəksə sultandan başqaları tətbiq edər. Çünki bu yaxşılığı əmr etmək və pisliyi qadağan etmək əhatəsindədir. Əgər bu cəzaların tətbiq olunması halında idarəçi və ya xalq haqqında daha çox pislik meydana gələcəksə, bir pislik daha pisiylə aradan qaldırılmaz. Allah ən yaxşı biləndir. "[13]

Şeyhulislam İbn Teymiyye rahimehullah'ın qərarı dəlillərə və qaidələrə uyğundur. Bir şeyin hamısı ələ keçməzsə, ələ keçən qisimi tərk edilməz. Məsləhətləri və mefsedetleri güdmək dində əhəmiyyətli bir məsələdir. Ancaq bu məsələnin qeydləri və şərtləri vardır. Qapı hər kəsə açıq deyildir.

Şeyhulislam İbn Teymiyye rahimehullah'ın qoyduğu şərtlərlə birlikdə zikr etdiyi şeylərdə ümmətə zərər verəcək bir pislik yoxdur. Müxaliflərin etdiklərində isə daha əvvəl zikr edilən pisliklər söz mövzusudur.  Çünki idarəçi aciz olsa hədd cəzalarının tətbiq olunmasında fitnə olmaz. Çünki o zəif və acizdir. Əgər idarəçi bunu yerinə yetirmirsə, Şeyhulislam fitnədən salamatlıqda olmağı şərt qoşmuşdur.  Yenə xalqın da fitnədən salam olmalarını şərt qoşmuşdur. Bu, onun qərarlaşdırdığı görüşün hamısındandır. Allaha həmd olsun.

Əks halda maslhatların və mefsedetlerin ancaq dinin ölçülərinə görə təqdir ediləcəyinin bilinməsi lazımdır. Böyük alimlər bu sahənin mütəxəssisləridir. Bu qapı hər kəsə açıq deyildır.

Müasirlərin etdikləri şeylər pisliklər olaraq geri dönməkdədir. Bu harada, imamların menheci harada?

Hər vəziyyətdə, Şeyhulislamın zikr etdiyi şərtlərdən birinin yerinə gəlməməsi halında xalqdan fərdlər, pislikləri maneə törətmək üçün hədd cəzalarını tətbiqi tərk edərlər.

Ehtimalla bu səbəblə fəzilət sahibi Şeyx Saleh əl-Fevzan hafazahullah belə demişdir: "Xülasəylə, hədd cəzalarının tətbiq olunması sultanın səlahiyyətlərindəndir. Əgər Müsəlmanların sultanı yokdursə yaxşılığı əmr edib pisliyi qadağan etməklə, Allah Təalaya hikmət və gözəl öyüd ilə dəvət etməklə və ən gözəl olan mübarizə ilə kifayətlənilər. Fərdlərin hədd cəzalarını tətbiqləri caiz deyildir. Çünki bu - izah etdiyimiz kimi - qarışıqlığa və fitnələrin meydana gəlməsinə səbəb olar. Bunda, ələ keçəcək məsləhətdən daha böyük pisliklər vardır. Qəbul edilən din qaydalarından biri, pisliklərin maneə törədilməsinin, yaxşılıqların əldə edilməsindən əvvəl gəlməsidir. "[14]

Şeyx Əbdüləziz b. baz rahimehullah, özlərinə zəmanət verilənlərdən kobudluq edənlər haqqında soruşulan bir suala cavab verərkən onların şəri məhkəməyə həvalə ediləcəklərini zikr etmişdir. Şəri bir məhkəmə olmadığı zaman nə ediləcəyi soruşulunca da belə cavab vermişdir: "Şəri bir məhkəmə olmazsa yalnız nəsihət verilər. İdarəçilərə nəsihət verilər və onlar xeyirə istiqamətləndirilərlər. Bu mövzuda Allahın diniylə hökm etmələrinə qədər onlarla köməkləşilər. Amma yaxşılığı əmr edib pisliyi qadağan edən əl uzadar, öldürər və ya vursa bu caiz deyildir. Lakin idarəçilərlə Allahın qullarına Allahın diniylə hökm etmələrinə qədər ən gözəl şəkildə köməkləşilər. Əks halda nəsihət vermək, onu xeyirə istiqamətləndirmək, pisliyə ən gözəl şəkildə qarşı çıxmaq lazımdır. Edilməsi lazım olan budur. Allah Təala: "Nə qədər bacarırsınızsa Allahdan qorxun...." (Təğabun 16) buyurmuşdur. Çünki əl ilə qarşı çıxmaq, öldürmək və ya döymək daha çox pisliyə səbəb olar. bu mövzunu bilən heç kim şübhə etməz ki, bu daha böyük pislik gətirər. "[15]

Əgər belə deyilsə:  Bəzi səhabələrin bəzi günah işləyən kəsləri hədd cəzası olaraq öldürdüklərinə dair rəvayətlər gəlmişdir. Bunlardan biri də budur:

Ömər b. əl-Hattab radıyallahu ənh Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'ə mühakimə olmağı qəbul etməkdən üz çevirən birini öldürmüşdür.

Həfsə bt. Ömər radıyallahu ənh'ə sehr edən bir nökərin öldürülməsini əmr etmişdir.

Cundeb əl-Xeyr b. Ka'b əl-Əzdi radıyallahu ənh - səhabədən olması haqqında ihtiaf olsa da - bir sehrbazı öldürmüşdür.

Kor bir adam Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'ə təhqir edən bir nökəri öldürmüşdür.

Cavab: Bu hekayələrdən bəzisi səhih olaraq gəlmiş, bəzisi isə səhih deyildir.

Sələfin tətbiqində ümumi vəziyyət, hədd cəzalarını sultana buraxmaq və bu mövzuda onunla çəkişməməkdir.

Ömər radıyallahu ənh'ın öldürdüyü münafiq haqqındakı hekayə səhih deyildir. Əksinə səhih olan rəvayətlərə də zidddir. Necə ki Ömər radıyallahu ənh, Hatib'in öldürülməsi üçün Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'dən icazə istəmişdir. Bununla birlikdə onun öldürülməyi layiq olduğuna inanırdı. Bunun kimi bəzi hallarda Ömər radıyallahu ənh, Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'dən bəzi insanları, özbaşına öldürmək üçün önə atılmadan, icazə istəmişdi.

Zikr edilən bəzi şeylərə qarşı çıxanlardan biri möminlərin əmri Osman radıyallahu ənh'dır. O zaman Osman radıyallahu ənh, Əbdürrəhman b. Zeydə sehr edən nökəri öldürməsini əmr edən Həfsə radıyallahu ənh'əyə qarşı çıxmışdır:

Ahmed'in[16]  rəvayət etdiyinə görə bu xəbər Osman radıyallahu ənh'ə çatınca o buna qarşı çıxmışdır. Bunun üzərinə Abdullah b. Ömər radıyallahu ənh'imə gəlmiş, nökərin vəziyyətini xəbər vermişdir. Deyər ki: "Sanki Osman özünün icazəsi olmadan bu iş edildiyi üçün qarşı çıxır kimi idi"

İbn Əbi Şeybe'nin[17]  rəvayətinə görə bu xəbər Osman radıyallahu ənh'ə çatınca şiddətlə qarşı çıxmışdı. İbn Ömər radıyallahu ənh'imə ona gəlmiş və o nökərin sehrbaz olduğunu və bunu etiraf etdiyini söyləmişdi. Onun etdiyi cadunu tapmışlar idi. Osman radıyallahu ənh buna yalnız özünün icazəsi olmadan öldürüldüyü üçün qarşı çıxır kimi idi.

Beyhaki'nin[18] rəvayətində; bu xəbər Osman radıyallahu ənh'ə çatınca buna hirsləndi. İbn Ömər radıyallahu ənh'imə ona gəldi və belə dedi: "O nökər sehrbaz idi. Sehr etdiyini də etiraf etdi və o cadunu çıxardım." Bunun üzərinə Osman radıyallahu ənh imtina etdi. İbn Ömər radıyallahu ənh'imə dedi ki: "Sanki özünün əmri olmadan öldürüldüyü üçün hirslənmişdi."

Şerhu'l-Kebir[19] adlı kitabın sahibi də bununla dəlil gətirərək belə demişdir: "Həfsə radıyallahu ənh'ənin hərəkətinə gəlincə, Osman radıyallahu ənh ona qarşı çıxmış və bu özünə ağır gəlmişdir…"

Bu, möminlərin əmri olan Osman radıyallahu ənh'in Həfsə radıyallahu ənh'əyə sehrbaz nökəri özünün icazəsi olmadan öldürməsindən ötəri qarşı çıxdığına dair açıq bir dəlildir. Əgər Həfsə radıyallahu ənh'ənin hərəkətinin caiz olduğunda ittifaq olsaydı Osman radıyallahu ənh ona şiddətlə hirslənməzdi.

Şerhu'l-Kebir'de[20], əfəndinin, nökəri çubuqla cəzalandıracağı, ancaq bir rəvayətdə əl kəsmə və ya öldürmənin sultan tərəfindən ediləcəyi keçər. Çünki əfəndi kölənin sahibidir. Şafii'nin məzhəbinin zahiri də budur…"

Səhabə və onlardan sonrakılar ixtilaf etdikləri zaman onların sözlərindən xarici dəlillərlə, alimlərin əksəriyyətinin fikiriylə, dinin qaidələri və ruhuyla dəstəkləniləni seçərik. Bütün bunlar hədd cəzalarını tətbiq işinin sultana buraxılmasını və bu mövzuda çəkişməmək lazım olduğunu dəstəkləməkdədir.


Yenə belə deyilər: Həfsə radıyallahu ənh'ə təvildə tapılmışdır. Nökəri haqqında bu təvili etməyə daha haqq sahibidir. Çünki o, nökərini te'dib edə bilər, ona hədd cəzası tətbiq edə bilər. İbn Ömər radıyallahu ənh'imənin: "Onun nökəri sehrbaz idi və sehr etdiyini etiraf etdi, o cadunu çıxardım" deməsi də bunu dəstəklər. Allah ən yaxşı biləndir.

Sizlər idarəçilərsinizmi yoxsa hədd cəzası tətbiq etdiyiniz kəslər əsir və nökərləriniz olub siz onların əfəndilərisinizmi?

Siz nə onlardan nə də bunlardan olmadığınıza görə, Həfsə radıyallahu ənh'ə hekayəsini niyə dəlil gətirirsiniz? Əksəriyyətin buna sənəd vermədiyini, Osman radıyallahu ənh'in buna qarşı çıxdığını və Həfsə radıyallahu ənh'ənin nökərinin sehrbaz olması səbəbiylə onu öldürdüyünə dəlil gətirdiyini görürsünüz. Bütün bunlar sizin əleyhinizdədir!


Cündüb əl-Əzdi sehrbazı öldürdüyündə Velid b. Ukbe b. Əbi Muayt Cündübün hapsedilmesine əmr vermişdi. [21]  O bir səhabə idi və Osman radıyallahu ənh onu Kufə qubernatoru olaraq təyin etmişdi. Bu da onun Cündübə qarşı çıxdığını göstərməkdədir. Necə ki bu Osman radıyallahu ənh'in əmriylə olmuşdur. Çünki Velid, Osman radıyallahu ənh'in Kufə qubernatoru idi. Allah ən yaxşı biləndir.

Bəziləri, bəzi kafirlərə, idarəçiyə müraciət etmədən sui-qəsd hücumu etmənin caiz olduğuna bunu dəlil gətirmişlər: Əbu Davud, Nəsəi və başkaları[22]  İbn Abbas radıyallahu ənh'imədən bu hədisi rəvayət etmişlər:

"Kor bir adamın bir ümmü vəlidə uşaq doğan nökəri vardı, Nəbi sallallahu əleyhi və selləmə söyər, onun haqqında yaraşıqsız şeylər söyləyərdi. Kor onu bundan nəhy edər, lakin ka­dın imtina etməz, amma yenə onu məhrum edər amma dinləməzdi. Qadın bir gecə Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm haqqında yaraşıqsız şeylər söyləməyə, ona söyməyə başladı. Bunun üzərinə kor xəncəri götürdü qadının qarınına batırdı və üzeri­ne yüklənib onu öldürdü. Ayaqları arasına bir uşaq düşdü. Qadın oranı qana buladı. Səhər olunca hadisə Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmə izah edildi. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm xalqı topla­yıp belə dedi:

"Edəcəyini etmiş olan bu adamı Allaha həvalə edirəm, şübhəsiz mənim onda bir haqqım var, amma ayağa qalxsa müstəsna." Bunun üzərinə kor qalxdı, saflari yararaq və titrəyərək Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin önünə gəlib oturdu və:
"Ey Allahın Rəsulu! Mən o nökərin sahibiyəm. Sənə söyər və sənin haqqında çirkin sözlər söyləyərdi. Onu nəhy edərdim dinləməz, məhrum edərdim vazgeç­mezdi. Mənim ondan inci dənəsi kimi iki oğulum var. O mənə qarşı da yumşaq idi. Dünən gecə yenə sənə söyməyə və haqqında çirkin sözlər söyle­meye başladı. Mən də xəncəri götürüb qarınına batırdım, üzərinə yüklənib onu öldürdüm!" dedi. Bunun üzərinə Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm:


"Diqqət yetirin! Şahid olunuq ki o qadının qanı hederdir" buyurdu.

Deyirlər ki, "Bu Kor nökərini Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmə söydüyü üçün öldürdü və Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm də ona qarşı çıxmadı. Biz də Müsəlmanların ölkələrinə girən bu kəslərin çoxunun ölkələrimizə bu nökərdən daha çox zərər verdiklərini görürük. Onları öldürdüyümüz üçün bizə niyə qarşı çıxır və onların vəziyyətini idarəçilərə buraxmamızı niyə lazımlı edirsiniz?

Bu şübhəyə inşaallah bir neçə baxımdan cavab veriləcək:

Birincisi: Qazı'nın - xüsusilə qanlar barəsində - ancaq dəlil ilə hökm edə biləcəyi bilinməkdədir. Bu hekayədə də Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm - adam qatil olmaqla birlikdə - kor adamın sözüylə əməl etmişdir. Bu hökm Nəbi sallallahu əleyhi və selləmə hastır. Çünki digər qazı'ların əksinə, Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin dəlillərə müraciət etmədən öz məlumatıyla hökm verməsi caizdir. Bu da ancaq Allah Azze və Cellenin Nəbi sallallahu əleyhi və selləmə vəhy etməsi ilə olmaqdadır.

Necə ki əs-sindi Sunənu'n-Nəsəi ta'likinde[23]  belə demişdir: "Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm vəhy ilə o adamın doğru söylədiyindən xəbərdar edilmiş ola bilər."

Əgər: Bu dəlilsiz olaraq hədisin təsis edilməsidir deyiləcək olsa

Cavab: Bunu Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin bu sözü təsis etməkdədir: "Əgər insanlara iddia etdikləri hər şey veriləcək olsaydı, insanlar kəslərin qanlarını və mallarını iddia edərdilər. Lakin and, iddia edənə düşər. "[24] Hədis, yalnız iddiaya etibar edilməyəcəyinə dəlil olmaqdadır.

Necə ki Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm belə buyurmuşdur: "Şübhəsiz sizlər iddialarınızı mənə gətirirsiniz. Biriniz dəlilini digərininkindən daha qüvvətli təqdim edə bilər və onun lehinə hükmedebilirim."[25]

Bu, Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in insanlar arasında dəlil ilə hökm etdiyini göstərməkdədir. Necə ki bəzən öz məlumatıyla hökm vermişdir. Bu da özünə xas xüsusiyyətlərdəndir. Elm əhlinin seçilən fikirinə görə başqaları bu hökmdə deyildir.

İkincisi: Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in xalqdan fərdlərə ölümü haqq edənləri öldürmələri üçün sənəd vermədiyini göstərən xüsuslardan biri, kor adamın insanları yararaq və titrəyərək gəlməsidir. Yəni etdiyindən ötəri qorxurdu. Bir rəvayətdə: "yellənərək gəldi" şəklindədir. Bu, gedişdə sarsılmaq deməkdir. Əgər kor adam etdiyi şeyin sənəd verilmiş bir hərəkət olduğunu bilsə, bunun nəticəsindən və Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in hirslənməsindən qorxmazdı.
Yenə, kor adam başlanğıcda etdiyi şeyi etiraf etməmişdir. Əksinə oturanlarla birlikdə oturmuş, etdiyi şeyi ancaq Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in insanlara: "Edəcəyini edən adamı Allaha həvalə edirəm. Şübhəsiz mənim onun üzərində bir haqqım vardır. Ancaq özü qalxsa müstəsna" deyərək etdiyi vəzindən sonra xəbər vermişdir. Bu da kor adamın bu işdə sənəd verilmədiyini bildiyini göstərər.  

Üçüncüsü: Kor adam, ümmü vəlid nökərini özünə aid olduğu üçün, hədd cəzasını tələb edən bir cinayət törətdiyində əfəndisi olaraq onu cəzalandıra biləcəyi və öldürə biləcəyi fikirində idi. Bununla birlikdə, daha əvvəl açıqlandığı kimi bu, seçilməyən bir görüşdür. Sizlər isə idarəçi olmadığınız kimi Müsəlmanlardan və digərlərindən öldürdüyünüz kəslərin əfəndiləri də deyilsiniz!

Dördüncüsü: Əgər bu hökmün insanlardan fərdlərə də caiz olduğunu qəbul etsək, şübhə yox ki olacaq olan olar. Əgər bu vəziyyət daha böyük pisliklərə səbəb olmasaydı, meydana gələnlər bunun əksinə bir şəkildə reallaşmazdı. Razılaşmalı kəsləri xalqdan fərdlər öldürsə bu böyük bir pisliyə səbəb olar. Nəhayət sizlərin Müsəlmanları və digərlərini öldürməklə qalmadığınızın ən böyük şahididir. Əksinə sizlər özünüzü də öldürməkdəsiniz! Dəlil harada, iddia harada?

Bu fikirlərin sahiblərindən biri məqsədini reallaşdırmaqdan aciz qaldığında özünü öldürməyə və imkan tapsa özüylə birlikdə eyni fikirə ortaq olduğu qardaşlarını da öldürməyə cəhd edir. Tutulub sirlərinin ortaya çıxarılmasından qorxurlar. Beləcə bir çox cinayətləri bir araya gətirmiş olurlar. Bu, alimlərin menhecini tərk edib dinini oradan buradan öyrənənlərin aqibətidir. Pis sondan Allaha sığınarıq!


Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin "Məhəmməd yoldaşlarını öldürür" deməmələri üçün İbn Selulu öldürməyi tərk etdiyini bilmirlərmi? Halbuki İbn Selul, Nəbi sallallahu əleyhi və selləmə söyərək öldürülməyi layiq olmuşdu.

Allah Azze və Cellenin bu ayəsini bilmirlərmi? "Müşriklərin Allahdan başqalarına tapındıqlarını söyməyin. Yoxsa onlar da elmsiz olaraq düşməncəsinə Allahı söyərlər.." (Ən'am 108)

Bu kəslər; "Kafirlərin qurban olduğunu açıqlamayanlar təxribata uğramışlar" deyir. Yaxşı bu necə olur? Halbuki ayə zəiflik hallarında müşriklərin öldürülməsi bir tərəfə, onlara söyməkdən dahi qadağan etməkdədir! Qur'an uduzmaya və müvəffəqiyyətsizliyəmi dəvət edir? Zəiflik halıyla qüvvət halını ayırt etmirlərmi?

Bunlar bizə bu kəslərin fiqhinin, sələfin olduqca əhəmiyyət verdiyi bu mövzuda hara çatdığını göstərməkdədir.

Şeyhulislam rahimehullahın bu sözlerini[26] düşünün: "Məsləhətlərlə mefsedetler və yaxşılıqlarla pisliklər ziddiyyət təşkil etsə və ya bunlar qarışsa bunlardan ağırlıq təşkil edəninin seçilməsi lazımdır. Çünki əmr və qadağan etmə məsləhətin əldə edilməsini və mefsedetlerin def edilməsini ehtiva edirsə buna ziddiyyət təşkil edən vəziyyətə baxılar; əgər qaçırılan məsləhətlər və ya meydana gələn mefsedetler daha çoxsa bu əmr edilən bir şey olmaz. Hətta mefsedeti məsləhətindən çox isə bu haram olar. Lakin məsləhətlər və mefsedetler dinin ölçüləriylə dartılar. İnsan naslara tabe olmağa nə vaxt güc çatdırsa bundan sapa bilməz. Əks halda bənzərlərini bilərək fikiriylə içtihat edər. Bundan və hökmlərə dəlalətindən xəbərdar olan kimsənin naslara ehtiyac duyması azdır"

Şeyhulislamın sözlərindəki məqsəd açıqdır. Burada məqsədin bu olduğu qəbul edilmişdir: adam başqa bir nas ilə ziddiyyət təşkil etmədikcə nas ilə əməl edər. Daha əhəmiyyətli olan bir şeyi qaçırmadığı müddətcə və ya dəlilin qadağan etdiyi daha pis bir şey meydana gəlmədiyi müddətcə dəlil ilə əməl edər. Amma naslar ziddiyyət təşkil etsə məsləhətlərlə mefsedetleri dartar. Bütün bunlarda ölçü dindir. Naslardan xəbərdar olan məsləhətləri və mefsedetleri bilmədə müvəffəqiyyətli olar. Bu mövzudakı səhih araşdırmadan sonra daha əhəmiyyətli bir vəcibi yerinə yetirmək üçün bir vəcibi tərk edən kimsə dinin naslarına tabe olmuşdur. Nasların xaricinə çıxmış olmaz.

Şeyhulislam rahimehullah belə demiştir[27] : "Yaxşılığı əmr etmək və pisliyi qadağan etmək ən böyük vəcib'lərdən və ya müstəhəblərdən olduğuna görə bunun məsləhətinin mefsedetine ağırlıq təşkil etməsi zəruridir. Çünki rəsullar bunun üçün göndərilmiş, kitablar bunun üçün endirilmişdir. Allah fəsadı sevməz. Əksinə Allahın bütün əmrləri məsləhətin özüdür. Necə ki Allah Təala yaxşılığı və iman edib saleh əməllər işləyən islahatçıları tərifləmiş, fəsadı və fəsadçıları bir çox yerdə pisləmişdir. Yaxşılığı əmr və pisliyi qadağan etmənin mefsedeti, məsləhətindən çox isə bir vəcib tərk edilmiş yaxud bir haram işlənmiş olsa dahi Allah onu əmr etməmişdir."

Yenə belə der [28] : "Lakin əgər pisliyə qarşı çıxmaq, ancaq ondan daha çirkin olanıyla davam edirsə, pisliyin bu şəkildə aradan qaldırılması da bir pislikdir. Yaxşılıq, ancaq mefsedeti məsləhətindən çox olan qarşı çıxmaqla əldə edilə bilirsə, bu yaxşılığı bu şəkildə qazanmağa çalışmaq da bir pislik olar."








[1]  Fetava'l-Eimme Fin-Nevazili'l-Mudelheme (101)dən nəqlən.
[2]  (2/411-412)
[3]  (12/371)
[4]  Abdus b. Malik el-Attarın Əhməd b. Hənbəldən rəvayət etdiyi Usulu's-Sunne (s. 66 nömrə: 30) baxın.: əl-Lalkai, Şərhi Üsulu Etiqadı Əhl-his-Sunne (1-2/160)
[5]  əl-Lalkai (1-2/168)
[6]  (1-2/169)
[7] Vebilu'l-Gamam Alə Şifau'l-Evam (2/332) Məhəmməd Subhi Hallak hafazahullahın təhqiğiylə, Mektebetu İbn Teymiyye və Mektebetu'l-İlm nəşri. Baxın.: Əbul-Hasen Yəhya b. Ebi'l-Hayr əl-İmranı əş-Şafii əl-Yeməni - vəfatı hicri 558) əl-Bəyan Fi Mezhebi'l-İmam Şafii (12/376) Kasım b. Məhəmməd ən-Nuri təhqiğiylə, Daru'l-Minhac nəşri.
[8]  Məsələn Şemsuddin el-Makdisinin Şerhu'l-Kebir'ine (26/175-176) baxın. Təhqiq: Şeyx Abdullah b. Abdulmuhsin ət-Turki. Hecr nəşri.
[9]  (26/170, 172 məsələ nömrə: 4371, 4372) Təhqiq: Abdullah b. Abdulmuhsin ət-Turki, Hecr nəşri.
[10]  Baxın.: əl-Muqni (26/170-171) Təhqiq: Dr. ət-Turki
[11] əl-İstiqamət (1/35-36)
[12]  Mecmuu'l-Fetava (34/176)
[13]  Buna bənzər şərhlər üçün Şeyx İbn Baz rahimehullahın sözlərinə baxın Məcmunun Fetava və Makalatun Mutenevvia (6/64-65)
[14]  Fetava'l-Eimme Fin-Nevazili'l-Mudelheme (170)
[15]  Fetava'l-Eimme Fin-Nevazili'l-Mudelheme (s. 67-68)
[16] əl-Müsned (1779) isnadı səhihdir.
[17]  əl-Musannef (9/416 nömrə: 7961, 10/135-136 nömrə: 9029) hekayənin əsli üçün baxın.: əl-Muvatta və Abdurrazzakın Musannefi.
[18]  əs-Sunenu'l-Kubra (8/136)
[19]  (26/176) Təhqiq: Şeyx Abdullah b. Abdulmuhsin ət-Turki, Hecr nəşri.
[20]  (26/175-176)
[21]  Baxın.: əl-İsabe (1/615-616). Cundub b. Ka'b el-Ezdinin hal tərcüməsi.
[22]  Əbu Davud (4361) Nəsəi (4070) Baxın.: Keşfu'l-Gumme Bəyanı Hasaisi Rasulillah sallallahu əleyhi və səlləm və'l-Ümmə kitabının tahrici (s. 234) isnadı səhihdir.
[23]  (4/108) Daru'l-Fikr nəşri.
[24] Buxari (4552) Muslim (1711) "Dəlil gətirmək iddia edənə düşər" çoxu ilə rəvayəti üçün baxın.: İrvau'l-Galil (4261)
[25]  Buxari (6967) Muslim (1713)
[26]  Mecmuu'l-Fetava (28/129)
[27]  əl-Əmri bil-Mə’ruf və’n-Nəhyu Ani’l-Munker (s. 17)

[28]  Minhacu's-Sunne (4/536)

19 Mart 2015 Perşembe

Musalla ilə Məscid Arasındakı Fərqlər və Tahiyyetu'l-Mescid Namazı‏



Bismilləh.

Beş vaxt namaz qılınmadığı halda məscid edilən, lakin əslində musalla/namazgah hökmündə olan yerlərdə tahiyyetu'l-mescid namazı qılmanın qanuni ya da vəcib olub olmadığı məsələsi haqqındakı müzakirələrin gündəmə gəlməsi, bu mövzu və əlaqədar dəlillər üzərində yenidən araşdırma etməyi tələb etdi. Bu məsələdə çatdığım nəticələri köçürürəm:

Xalid b. İbrahim əs-Sak'abi belə demişdir:

Sual: Tahiyyetu'l-Mescid'in Hökmü Nədir?

Cavab: Bu mövzuda ixtilaf vardır. Tercəh; bunun sünnət olduğudur. Alimlərin əksəriyyətinin fikiri də budur. Hökmü vəcib'likdən sünnə'yə çevirən dəlillər çoxdur. Bəziləri belədir:

1- Əbu Katade radıyallahu ənh'dən: "Biriniz məscidə girdiyi zaman iki rükət etmədən oturmasın." Dedilər ki: "Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm: "Ey Əbu Katade! Qalx iki rükət namaz qıl" deməmişdir.
2- Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm hər Cümə günü girər və minbərə otururdu. İki rükət qılmazdı. Əgər tahiyyetul məscid namazı vəcib olsaydı xütbəyə çıxmadan əvvəl qılardı.

3- Əbu Vakıd əl-Leysi radıyallahu ənh'dən: "Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm məsciddə oturmaqda və insanlarda yanında ikən üç adam gəldi. İkisi Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'ə doğru yönəldi, biri geri dönüb getdi. İkisi Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in yanında dayandılar. Biri halqada bir boşluq görüb oraya oturdu, digəri isə arxalarına oturdu. Üçüncüsü isə döndü və getdi. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm bitirincə belə buyurdu: "Diqqət yetirin! Sizə üç adamın vəziyyətini xəbər verim. Biri Allah Təalaya sığındı və Allah onu özünə sığındırdı. İkincisi Allahdan həya etdi, Allah da ondan həya etdi. Amma digəri üz çevirdi, Allah da ondan üz çevirdi." (Buxari və Muslim rəvayət etmişlər.) Burada o ikisinin tahiyyetu'l-mescid namazı qıldıkları rəvayət edilməmişdir.

4- Dəstəmazsız olan kimsənin məscidə girməsinin caiz olduğu və dəstəmazsız olaraq namaz qılabilməyəcəyi halda orada oturması halında günah işləmiş olmayacağında icma naqlədilmişdir.

Sual: "Adam məscidə girib çıxdığında hər giriş və çıxışında tahiyyetu'l-mescid namazı qılması qanunidirmi?

Cavab: Tercəh olunən, bu mövzuda detala girməkdir. Deyilər ki: Çıxdığında niyyəti uzun bir ara vermədən geri dönmək isə tahiyyetu'l-mescid namazı qılması qanuni deyil. Amma çıxdığı vaxd geri dönmə niyyətində olmadığı halda geri dönsə, ayrılışı uzun sürməsə dahi tahiyyetu'l-mescid namazı qılması qanunidir. Eyni şəkildə, əgər geri dönmək niyyətiylə çıxsa, lakin müddət uzansa tahiyyetu'l-mescid namazını təkrar qılabilər. (Xalid b. İbrahim əs-Sak'abi, Kavlu'r-Racih Mea Dəlil (2/91)


Mülahizələr:

1- Əbu Katade radıyallahu ənh hədisində "Ey Əbu Katade qalx iki rükət namaz qıl" deyilməmiş olmasını burada dəlil gətirmənin vəchi yoxdur. Çünki "Məscidə girən, iki rükət qılmadən oturmasın" ifadəsi kavli bir qadağan etmə ehtiva etməkdədir.

2- Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in Cümə günü xütbədən əvvəl iki rükət qılmadığının nəql edilməmiş olması bu namazı qılmadığını mütləq surətdə göstərməz. Bununla birlikdə, kavli olaraq əmr və hətta iki rükət qılmadən oturmama qadağanı söz mövzusu olmuşdur. Kavli olan, hərəkətli olandan daha prioritetli bir dəlildir. Əgər Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in xütbədən əvvəl iki rükət qılmadığı hədisin ləfzində sabit olsa, ancaq o zaman bu rəvayətlərin aralarını təlif etmə yoluna gedilər və bu əmrin müstəhəbliyə hamli mümkün olar.

3- Əbu Vakıd əl-Leysi radıyallahu ənh'in rəvayətinə gəlincə,  Şankıti, Kevseru'l-Meani adlı Sahihu'l-Buhari şərhində (3/128) belə demişdir: "Hədisdə keçən iki adamın tahiyyetu'l-mescid namazı qıldıkları zikr edilməmişdir. Bunun səbəbi, tahiyyetu'l-mescid namazının qanuni qılınmasından əvvəl meydana gəlməsi, yaxud bu ikisinin dəstəmazsız olduqları üçün oturmaları ola bilər. Yaxud da qılmamışlar də, hekayə daha əhəmiyyətli olduğu üçün bu qisimi nəql edilməmiş ola bilər. Qazı Iyaz, öz məzhəbinə görə açıqlayaraq (Malikilərə görə) kerahat vaxtında nafilə qılınmayacağı üçün və onlara görə Tahiyetu'l-mescid nafilə olduğu üçün, bu hadisənin kerahet vaxtında reallaşdığını söyləmişdir."

Allah ən yaxşı biləndir ya, Şankıti'nin zikr etdiyi ehtimallardan ikincisi qüvvətli görünməkdədir. Yəni o iki adamın dəstəmazsız olmaları səbəbiylə tahiyyetu'l-Mescid namazıqılmadıklərı ehtimalı, əs-Sak'abi'nin 4. Dəlil olaraq zikr etdiyi; akdolunmuş icmaya müvafiqdir.

Qazı Əbu Bəkr İbnu'l-Arabi, Muvatta şərhində bu hadisənin Tebük döyüşü yolunda reallaşdığını, zikr edilən məscidin Mədinədəki məscid deyil, ordu üçün müvəqqəti qurulan qərargah məscidi olduğunu zikr etmişdir. (əl-Kabes 1/1142) Ancaq rəvayətin tariklerinde bu detalı tapa bilmədim. Əgər bu xüsus sabit olsa,  musalla ilə məscid arasında bir fərqə daha dəlil olar. Yəni beş vaxt camaatla namaz qılınan yerlərə məscid, beş vaxt namaz qılınmayan yerlərə də musalla (namazgah) təbirinin istifadə edilməkdədir. Bəzən elm əhlinin təbirində məscidə musalla, musallaya da məscid deyilməsi varid olmuşdur. Lakin məscid ilə musalla bəzi imtiyazlarla bir-birindən ayrılar.

Məscidə girib də oturacaq kimsənin tahiyyetu'l-mescid namazı qılması əmr edilmişdir. Lakin bu əmr musalla haqqında varid olmamışdır. Hətta beş vaxt namaz qılınmayan musallalarda tahiyyetu'l-mescid namazı qılmasının qanuni olduğunu söyləmək üçün dəlil lazımdır. Necə ki Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm və səhabələrindən bayram və cənazə namazlarına musallaya getdiklərində, yaxud beş vaxt namaz qılınmayan və dolayısilə musalla hökmündə olan yol məscidlərinə uğradıqlarında tahiyyetu'l-mescid namazı qıldıklarına və ya bununla əmr olunduqlarına dair bir dəlil - bildiyim qədəriylə - sabit olmamışdır. İbadətdə əsl; qanuni edən bir dəlil sabit olmadığı müddətcə, məhrum olunmaqdır. Yenə Məscidin-Nəbəvinin ashabu's-suffenin qalması üçün ayrılan həyətinə girənlər üçün tahiyyetu'l-mescid namazı əmr edilməmişdir.

Şeyx İbn Useymin rahimehullah'ın bəzi işyerlərində olan məscidlərdə tahiyyetu'l-mescid namazının hökmünün soruşulması üzərinə, buraların beş vaxt namaz qılınan yer olmadıqları təqdirdə musalla hökmündə olacaqları və tahiyyetu'l-mescid namazı qılmak lazım olmadığı şəklində verdiyi bir fətvanı oxumuşdum.

Bu məsələdə musalla ilə məscid arasındakı fərqə dair Husameddin Əffanə'nin bir fətvasını tərcümə edirəm:

Məscid ilə Musalla Arasındakı Fərqlər

Sual: "İşlədiğim müəssisədə ümumiyyətlə günorta namazını, bəzən də əsr namazını qıldığımız bir namazgah/musalla var. Vəzifəlilər arasında; bu musallaya girdiyimizdə tahiyyetu'l-mescid namazı qılmak barəsində bir mübahisə çıxdı. Vəzifəlilərdən biri: "Bura məscid hökmündə olduğu üçün tahiyyetu'l-mescid namazı qılarık" dedi. Sizin bu məsələdəki görüşünüz nədir?

Cavab: Məsciddə aslolan, bütün yer üzü məsciddir. Çünki Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm: "Yer üzü mənə məscid qılındı" buyurmuşdur. Buxari rəvayət etmişdir. İmam Zerkeşi dedi ki: "Ənənədə məscid; beş vaxt namaz üçün hazırlanmış xüsusi məkandır. Ta ki, bayramlar və bənzərləri üçün çıxılıb toplanan yərlər olan musalladan ayrılsın və onun hökmü buna verilməsin." (İ'lamu's-Sacid bi Ahkami'l-Mesacid s. 14)

Musallaya gəlincə, açıq sahədə və ya səhrada bayram, yağış duası kimi namazlar üçün hazırlanmış məkandır. Buna insanları bildikləri kimi; müesselerde, xəstəxanalarda, şirkətlərdə və bənzərlərində namazı əda üçün ayrılmış otaqlar da qatılar. (Baxın.: Mevsuatu'l-Fıkhiyyeti'l-Kuveytiyye 37/195)

İmam Nevevi rahimehullah belə demişdir: "Musalla; bayram və başqa namazlar üçün əldə edilən, məscid xaricindəki olan yerlərdir. Məzhəbə görə burada qüslsüzlü və aybaşılının qalması haram deyil. Cumxur da qəti olaraq bunu ifadə etmişdir. Darimi bu mövzunun iki istiqamətini zikr edər və buna görə kafirin icazəsiz olaraq bura girməsi məhrum edilər. Bunu bayram namazı babında zikr edər. Bu mövzuda Sahihayndakı Umm Atiyye radıyallahu ənh'ə hədisini dəlil gətirər. Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm aybaşılı qadınlara bayrama qatılmalarını və musalladan ayrı dayanmalarını əmr etmişdir. Buna belə cavab verilmişdir: Onların musalladan ayrı dayanmalarının əmr edilməsinin səbəbi (namaz qılacaq olan) başqa qadınlara yər açmaları ayırt edilmələri üçündür." (əl-Məcmu 2/180)

Əsl olan, namazların məscidlərə əda edilməsi olsa da, iş yerində musalla/namazgah əldə etmək caizdir.  Buna İtban b. Malik radıyallahu ənh hədisində dəlil vardır. O, Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'ə gəlmiş və: "Ey Allahın rəsulu! Gözüm görməz oldu, mən qövmümə namaz qıldırıram. Yağış olduğu zaman mənimlə onlar arasındakı vadiyə axır və məscidə gedib onlara namaz qıldırəmirəm. İstəyərəm ki ey Allahın rəsulu! Sən mənə gəlsən və evimdə namaz qılasən. Mən də oranı musalla/namazgah edim." Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm ona: "İnşaallah bunu edəcəyəm" dedi. İtban radıyallahu ənh dedi ki: "Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm və Əbu Bəkr radıyallahu ənh səhərdən, gün yüksələrkən gəldilər, Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm (girmək üçün) icazə istədi mən də O'na icazə verdim. Evə girənə qədər oturmadı. Sonra: "Evinin harasında namaz qılmamı istəyirsən?" buyurdu. Mən də evin bir qırağını işarə etdim. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm qalxdı və təkbir gətirdi. Biz də qalxıb saf tutduq. İki rükət namaz qıldırdı, sonra salam verdi." Buxari və Muslim rəvayət etmişlər.

Şərəfli sünnədə məscid ilə musalla arasında ayrı-seçkilik sabit olmuşdur. Məscid; musalladan ayrı olaraq özünə xüsusi hökmləri olan bir yerdir. Tahiyyetu'l-mescid namazı da bu xüsusi hökmlərdəndir. Necə ki Səhihdə Cabir b. Abdillah radıyallahu ənh'imədən gələn hədisdə bu sabitdir: "Bir adam Cümə günü məscidə girdi. Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm xütbə verirdi. Ona: "Namaz qıldın mı?" dedi. O da: "xeyr" dedi. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "İki rükət namaz qıl" buyurdu. Buxari və Muslim rəvayət etmişlər.

Cabir radıyallahu ənh'dən digər rəvayətdə belə sabit olmuşdur: "Suleyk əl-Gatafani Cümə günü gəldi, Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm xütbədə idi, (Suleyk) oturdu. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Biriniz Cüməyə gəldiyi zaman imam xütbədə isə yüngül iki rükət namaz qılsın, sonra otursun" buyurdu. Muslim rəvayət etmişdir.

Əbu Katade radıyallahu ənh'dən: "Məscidə mədaxilim, Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm insanların arasında otururdu. Mən də oturdum. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Oturmadan əvvəl iki rükət namaz qılmağına mane olan nədir?" buyurdu. Mən də: "Ey Allahın rəsulu! Səni oturur gördüm, insanlar da otururdular" dedim. Buyurdu ki: "Biriniz məscidə girdiyi zaman iki rükət namaz qılmadən oturmasın" Muslim rəvayət etmişdir.

Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in hedyi'nden bayram namazını musallada qıldığı və musallaya çatdığında azan və qamət oxunmadan namaz ilə başladığı səhih olaraq gəlmişdir. Orada zevaid təkbirləriylə birlikdə iki rükət namaz qılardı. Tahiyyetu'l-mescid namazı qılmazdı. Necə ki Əmr b. Şuaybın atasından, onun da babasından rəvayətində hədis belə gəlmişdir: "Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm bayram namazında on iki təkbir götürərdi. Birinci rektte yeddi, ikinci rükətdə beş təkbir götürər, əvvəlində və sonrasında başqa namaz qılmazdı." Əhməd və İbn Macə rəvayət etmişlər. Hafiz əl-İraqı: "İsnadı sahih" dedi. Tirmizi, Buxarinin bu hadisə səhih dediyini nəql edər.

Əbu Səid əl-Hudri radıyallahu ənh'dən: "Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm və insanlar ramazan bayramı və qurban bayramında musallaya çıxarlar, ilk başladıqları şey namaz olar, sonra (namazdan) ayrılıb saflardə dayanan insanlara yönələr, onlara vəz və əmrlərdə tapılardı." Buxari və Muslim rəvayət etmişlər.

Bu hədis, Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in (musallada) tahiyyetu'l-mescid namazı qılmadığını göstərməkdədir.

Eyni şəkildə Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in yağış duası namazını da musallada qıldığı gəlmişdir. Bunu Əhməd, Nəsəi, İbn Macə və Səhih qeydiylə İbn Hibban, İbn Abbas radıyallahu ənh'imədən rəvayət etmişlər. Bu hədisdə də Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in musallada tahiyyetu'l-mescid namazı qılmadığına dəlil vardır.

 Məscid ilə musalla arasındakı ayrı-seçkiliyə dəlalət edən xüsuslardan biri də, itikafın səhih olması üçün məscidin şərt qoşulmasıdır. Allah Təala: "....Məscidlərdə etikafda olduğunuz zaman onlarla(qadınlarınızla) yaxınlıq etməyin..." (Bəqərə 187) buyurmuşdur. Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm məsciddən başqasında itikafa girmə mişdir. Musallalarda itikaf səhih deyildir. Yenə Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in qurbanını musallada kəsdiyi səhih olaraq gəlmişdir. Bilindiyi kimi bunu məsciddə etmək səhih deyildir.

Abdullah b. Ömər radıyallahu ənh'imədən gələn hədisdə belə dediyi sabit olmuşdur: "Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm musallada qurban kəsərdi." Buxari rəvayət etmişdir.

Yenə Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in Maiz əl-Eslemi radıyallahu ənh'in zina etməsi hekayəsində onun musallada recmedilmesini əmr etmişdir. Buxari rəvayət etmişdir. Bilindiyi kimi hədd cəzaları məscidlərdə tətbiq olunmaz.

Məscid ilə musalla arasındakı fərqlərdən biri də məscidin ümumiyyətlə başqa bir şeyə çevrilməsinin caiz olmamasıdır. Çünki məscid Allah Təala üçün vəqfdir. Lakin musallanın, yalnız içində namaz qılınması üçün vakfedilmiş olması xaricində, məktəb və ya buna bənzər başqa bir şeyə çevrilməsi caizdir.

Məscid ilə musalla arasındakı digər bir fərq; məsciddə camaat ilə namazın iyirmi yeddi və ya iyirmi beş dərəcə üstün olmasıdır. İbn Ömər radıyallahu ənh'imədən: Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm belə buyurdu: "Camaatla namaz, tək qılınan namazdan iyirmi yeddi dərəcə üstündür" Buxari və Muslim rəvayət etmişlər. Buxarinin Əbu Səid əl-Hudri radıyallahu ənh'dən digər rəvayətində Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Camaatla namaz tək qılınan namazdan iyirmi beş dərəcə üstündür" buyurmuşdur.

Yenə məscidə xüsusi hökmlərdən biri, alış-verişin və itiriləni elan etmənin məsciddə caiz olmamasıdır. Çünki Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Məsciddə bir şey satın alan və ya satan görsəniz: "Allah ticarətinizə bərəkət verməsin" dəyin. itirdiğini elan edəni görsəniz: "Allah onu sənə vərməsin" dəyin" buyurmuşdur. Tirmizi və Darimi rəvayət etmişlər. Səhihdir.

Əbu Davud sənədiylə belə rəvayət edər: Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm məsciddə alış-veriş etməyi, itənin elan edilməsini, şeir oxunmasını və Cümə günü namazdan əvvəl halqa qurulmasını qadağan etdi." Tirmizi, Nəsəi və İbn Macə rəvayət etmişlər. Hədis Tirmizinin dediyi kimi hasendir. Allame əl-Elbani də hasen demişdir.

Tahiyyetu'l-Mescid namazının əhəmiyyətini də xatırlatmaq lazımdır. Tahiyye bir şeyi salamlamaq və ya hörmət göstərmək deməkdir. Burada tahiyyetu'l-mescidde aslolan, məscidin rəbbini salamlamaqdır. Çünki burada məqsəd məscidə deyil, Allah Təalaya yaxınlıq təmin etməkdir. Tahiyyetu'l-mescid alimlərin əksəriyyətinə görə müekked bir sünnə'dir. Bəzi alimlər vəcib olduğunu söyləmişlər. Birincisi seçimə layiqdir. Bunun vəcib olmadığına dəlalət edən xüsuslardan biri Buxarinin məclisin bitdiyi yerə oturmaq və halqada boşluq görənin oraya oturması babında rəvayət etdiyi hədisdir. Sənədiylə Əbu Vakıd əl-Leysi radıyallahu ənh'dən belə rəvayət etdi: ""Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm məsciddə oturmaqda və insanlarda yanında ikən üç adam gəldi. İkisi Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'ə doğru yönəldi, biri geri dönüb getdi. İkisi Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in yanında dayandılar. Biri halqada bir boşluq görüb oraya oturdu, digəri isə arxalarına oturdu. Üçüncüsü isə döndü və getdi. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm bitirincə belə buyurdu: "Diqqət yetirin! Sizə üç adamın vəziyyətini xəbər verim. Biri Allah Təalaya sığındı və Allah onu özünə sığındırdı. İkincisi Allahdan həya etdi, Allah da ondan həya etdi. Amma digəri üz çevirdi, Allah da ondan üz çevirdi." Bu hədisdə Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm halqaya və ya arxasındakı yerə tahiyye namazı qılmadan oturan kimsəyə qarşı çıxmamışdır. Xülasəylə, tahiyyetu'l-mescid namazı yalnız məscidlərə hastır. Musallalarda isə tahiyye namazı olmaz. Müsəlmanın məscidə girdiyi zaman tahiyyetu'l-mescid qılmağa davam etməsi lazımdır. Çünki bu mövzuda hədislər gəlmişdir."
Husammeddin Əfvanə, Fetava (6/15)

Nəticə:

Tahiyyetu'l-Mescid namazı haqqındakı əmri müstəhəbliyə sərf etmək üçün gətirilən dəlil haqqında yuxarıda mülahizələr zikr etmişdim. Yekunlaşdırmaq lazım olsa;

* Bu mövzuda zikr edilən dəlil (Əbu Vakıd radıyallahu ənh hədisi) ancaq, dəstəmazı olmayan adamın məscidə girdiyində oturmasının icazəsinə dair icma nəql edənə, dəstəkləyici bir dəlil olar. Lakin bu qüvvətli bir ehtimaldan ibarətdir.

* İkinci bir ehtimal olaraq bu hadisənin tahiyyetu'l-mescid namazı qılmanın əmr edilməsindən əvvəl baş verməsi ehtimalı zikr edilər.

* Qazı İbnu'l-Arabi'nin bəhs etdiyi; "Tebük yolunda" ləfziylə gələn və bunun yağışdan ötəri qurulan qərargah məscidi olduğunun zikr edilməsinə dair dəlil sabit olsa, bu da musalla ilə məscid arasındakı fərqə şərh olunar. Ancaq İbnu'l-Arabi'nin zikr etdiyi sözük, rəvayətin tariklerinde tapıla bilməmişdir. Necə ki əl-Kabes muhakkiki Dr. Məhəmməd Abdullah Vələdu Kərim də Muvatta nüsxələrində və rəvayətin tariklerinde bu lafızla tapa bilmədiyini zikr etmişdir.

* Nəticə olaraq musalla/namazgahlarda və musalla hökmündə olan; vaxt namazlarının camaatla qılınmadığı, adına məscid deyilsə belə (İtban b. Malik radıyallahu ənh) hədisində keçdiyi kimi, əslən musalla hökmündə olan yerlərdə tahiyyetu'l-mescid namazı qilmak qanuni deyildir. Çünki musallada tahiyye namazı əmr edilməmiş, Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm İtbanın musalla etmək istədiyi evinə girib tahiyye namazı qilmadən oturmuş, sonra qalxıb namaz qıldırmışdır.

* Məscidə girən kimsənin dəstəmazı yoxsa məscidə girməsində və oturmasında qorxu yoxdur. Bu mövzuda icma zikr edilməkdədir.

* Məsciddən çıxarkən qısa müddət sonra təkrar girmək niyyətində olan kimsənin, məscidə geri döndüyündə tahiyyetu'l-mescid namazı qilması lazım deyildir.


Allah ən yaxşı biləndir. Həmd və minnət Allahadır.